Maqolada 2010-2023 yillarda O'zbekistondan tovarlar va xizmatlar eksporti dinamikasi tahlil qilinadi, eksportning tovar kontsentratsiyasi indeksi va eksportni diversifikatsiya indeksidan foydalanish asosida O'zbekiston eksportining tovar tarkibi va geografiyasini diversifikatsiya darajasi baholanadi. 2010-2023 yillarda O'zbekiston eksportini rivojlanish tendentsiyalarining statistik tahlili eksport tarkibi va geografiyasini diversifikatsiya qilishni jadallashtirish, tovar eksporti tarkibida yuqori qo'shilgan qiymatga ega tayyor tovarlar ulushini oshirish, xizmatlar eksportini kengaytirish va diversifikatsiya qilish, hududlarning eksport faoliyatini rivojlantirish zarurligini ko'rsatadi. Eksportni diversifikatsiya qilishni jadallashtirish iqtisodiy siyosatning turli yo'nalishlarida, shu jumladan savdo, investitsiya, sanoat siyosatini takomillashtirish va institutsional islohotlarni chuqurlashtirishda o'zaro bog'liq chora-tadbirlar majmuini amalga oshirishni talab qiladi.
Xizmatlar eksporti Markaziy Osiyo davlatlarining eksport salohiyatini oshirish va eksport portfelini diversifikatsiya qilishda muhim rol o‘ynamoqda. Maqolada 2000-2021 yillarga moʻljallangan Qozogʻiston, Qirgʻiziston, Tojikiston va Oʻzbekistonning statistik maʼlumotlaridan foydalanish va belgilangan effektlar, tasodifiy effektlar, umumlashtirilgan OLS va Driscoll-Kraay standart xatolari bilan belgilangan effektlar usullaridan foydalanish asosida xizmatlar eksportini rivojlantirishning asosiy omillarining ekonometrik tahlili natijalari bayon qilingan. Tahlil natijalariga ko‘ra, AKT indeksi va UNCTADning “Xususiy sektor” indikatori aholi jon boshiga YaIM bilan bir qatorda Markaziy Osiyo mamlakatlari xizmatlari eksporti hajmiga ijobiy ta’sir ko‘rsatuvchi muhim omillardir. Aksincha, aholi soni tahlil qilinayotgan mamlakatlarning xizmatlar eksporti hajmiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Olingan natijalar asosida Markaziy Osiyo davlatlaridan anʼanaviy va zamonaviy xizmatlar eksportini yanada rivojlantirish boʻyicha takliflar keltirildi.
Maqsad: Ushbu tadqiqot eksport hajmi (Y) va temir yo'llarda yuk aylanmasi (X) o'rtasidagi murakkab bog'liqlikni juft chiziqli regressiya modeli orqali o'rganishga qaratilgan. Maqsad temir yo'l yuk aylanmasining mamlakat eksport hajmiga miqdoriy ta'sirini aniqlash va siyosatchilar va transport va savdo sohalaridagi manfaatdor tomonlar uchun tushunchalarni taqdim etishdir. Dizayn/metodologiya/yondashuv: 2000 yildan 2022 yilgacha bo'lgan tarixiy ma'lumotlardan foydalangan holda miqdoriy tadqiqot loyihasi qo'llaniladi. Tanlangan metodologiya eng kichik kvadratlar usuli yordamida juft chiziqli regressiya modelini baholashni o'z ichiga oladi. Statistik ahamiyatlilik determinatsiya koeffitsienti, Fisherning F testi va heteroskedastiklikni tekshirish orqali tekshiriladi. Elastiklik tahlili, darajali korrelyatsiya va qoldiqlarni grafik baholash munosabatlarni har tomonlama tushunish imkonini beradi. Natijalar: Tadqiqot eksport hajmi va temir yo'l yuk aylanmasi o'rtasida kuchli va statistik jihatdan muhim ijobiy korrelyatsiyani (r = 0,92) aniqladi. Bir nechta testlar orqali tasdiqlangan regressiya modeli eksport hajmidagi o'zgaruvchanlikning 84,72% ni tushuntiradi. Iqtisodiy talqin shuni ko'rsatadiki, temir yo'l yuk aylanmasining bir birlik o'sishi eksport hajmining o'rtacha 1627720,728 donaga sezilarli o'sishiga olib keladi. Heteroskedastikaning yo'qligi modelning mustahkamligini kuchaytiradi.
Ushbu tadqiqot ishida “O‘zto‘qimachiliksanoat” uyushmasi tarkibidagi korxonalar tomonidan 2018-2023-yillarda ishlab chiqarilgan mahsulotlar hajmi va dinamikasi yoritilgan. Shuningdek “O‘zto‘qimachiliksanoat” uyushmasi tarkibidagi korxonalar bo‘yicha asosiy iqtisodiy ko‘rsatgichlar taqqoslangan. Emperik tadqiqotlar asosida to‘qimachilik korxonalarining eksport geografiyasi yillar va mamlakatlar kesimida tahlil qilingan. Iqtisodiy samaradorlik tushinchasining nazariy masalalari yoritilgan.
Maqolada mamlakatimizda eksport va importning iqtisodiy oʼsishga ijobiy taʼsirini qoʼllab-quvvatlash tizimini takomillashtirish ahamiyati oʼsganligining sabablari hamda yangi jihatlarini yoritishga harakat qilingan. Samarali tashqi iqtisodiy faoliyatga oid jahon amaliyoti va eksport va importni soliqlar orqali ragʼbatlantirish mexanizmining zamonaviy trendlari tajribalarini oʼzlashtirish asosida uning samarali vosita va usullarini qoʼllash xususiyatlari va vazifalari bayon etilgan. Oʼzbekiston Respublikasini 2030-yilgacha ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish istiqbollarida samarali eksportning iqtisodiy oʼsishga ijobiy taʼsirini qoʼllab-quvvatlash yoʼnalishlari asoslab berilgan.
Transport tizimi milliy iqtisodiyotni rivojlantirishda muhim omillardan biri hisoblanadi. Bu maqolada transport tizimi ommaviy tovar ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, zamonaviy transport tomonidan ta’minlangan uzoq (deyarli cheksiz) masofalarga katta hajmdagi tovarlarni muntazam ravishda har qanday ob-havo sharoitida tez va xavfsiz yetkazib berish orqali savdo, sanoat o‘sishi, bandlik va mintaqaviy rivojlanishga qo‘shadigan hissasi tahlil qilingan. Bundan tashqari maqolada, transport turlarining ustunlik va kamchilik tomonlari hamda ularning tashqi savdo hajmidagi ulushlari tahlili olib borilgan. So‘ngra temir yo‘l transportining eksport salohiyatini oshirishdagi ro‘li aniqlab berilgan hamda temir yo‘l transportini rivojlantirish uchun takliflar ishlab chiqilgan
Ушбу тадқиқотнинг мақсади мамлакат иқтисодиётини давлат-хусусий шериклик (ДХШ) асосида молиялаштириш, инвестицияларни жалб қилиш ва экспортни кўпайтириш йўлларини таҳлил қилишдир. Давлат-хусусий шериклик, давлат ва хусусий сектор ўртасидаги ҳамкорлик орқали иқтисодий ривожланишни самарали таъминлашга хизмат қилади. Мақолада ДХШнинг иқтисодий ўсишга таъсири, замонавий лойиҳаларда инвестицияларни жалб қилиш механизмлари ва экспорт салоҳиятини ошириш учун керакли стратегиялар муҳокама қилинади.
Ушбу мақолада векторли авторегрессиялар асосида экспорт динамикасини моделлаштириш бўйича илмий адабиётларни тизимли шарҳи, шунингдек, эконометрик моделлаштириш натижалари ва хатоларни тузатишнинг векторли модели асосида Ўзбекистон Республикаси экспорт динамикасининг сценар прогнозлари келтирилган. Хулоса қисмида ташқи рисклар ва ички макроиқтисодий омилларни ҳисобга олган ҳолда республика экспорти ҳажмини оширишни таъминлаш бўйича тавсиялар берилган
Bugungi kunda barcha sohalarda, xususan to‘qimachilik korxonalarida ommaviy ishlab chiqarishni tashkil etish eng samarali hisoblanadi. Bozor sharoitida ishlab chiqarishni doimiy ravishda rejalashtirish maqsadga muvofiqdir. Yurtimizda to‘qimachilik sanoatida yuqori hamda barqaror o‘sish sur'atlarini ta'minlash, to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va o‘zlashtirish, raqobatbardosh mahsulotlarni ishlab chiqarish va eksport qilish, modernizatsiya qilishning strategik muhim ahamiyatga ega bo‘lgan loyihalarini amalga oshirish hisobiga yuqori texnologiyali yangi ish o‘rinlarini yaratish, korxonalarni texnik va texnologik yangilash, ilg‘or «klaster modeli»ni joriy etishga qaratilgan tarkibiy qayta tashkil etishni yanada chuqurlashtirish bo‘yicha tizimli ishlar amalga oshirilmoqda. Ushbu maqolada to‘qimachilik korxonalariga investisiyalar oqimini samaradorligini oshirish omillari va usullari haqida so‘z yuritiladi hamda tahlil qilinadi.
Ushbu maqolada agrar sohada amalga oshirilayotgan islohotlar, qishloq xo‘jaligida ishlab chiqarishning klaster usuli, Respublikada meva-sabzavot mahsulotlarini yetishtirish va eksport qilishda erishilayotgan yutuqlar, meva-sabzavot mahsulotlari eksportining tarkibi, meva-sabzavot mahsulotlarini import qiluvchi davlatlar tahlil natijalari yoritilgan.
Ushbu maqolada xorijiy investitsiyalarning ahamiyati va ularni milliy iqtisodiyotni rivojlantirishdagi oʻrni yoritilgan boʻlib, statistik maʼlumotlar asosida tahlil qilingan. Shuningdek, maqolada milliy iqtisodiyotga jalb qilingan invеstitsion loyihalarni samarali boshqarishdagi mavjud muammolar va ularni oldini olishni faollashtirishda qanday chora-tadbirlardan foydalanish kerakligi keng yoritilgan.
“O‘zbekiston-2030” strategiyasida qishloq xo‘jaligida hosildorlik va rentabellik darajasini keskin oshirish maqsadiga erishish borasida bir gektardan olinadigan o‘rtacha daromadni 5 ming dollarga etkazish, qishloq xo‘jaligi sohasida eksport hajmini yiliga 10 milliard dollarga etkazish, hosildorlik ko‘rsatkichlarini paxta bo‘yicha o‘rtacha 45-50 tsentnerga, g‘alla bo‘yicha – 80-85 tsentnerga etkazish kabi vazifalar ijrosini ta’minlash ko‘zda tutilgan. Bu kabi vazifalarning amaliy ijrosi birinchi navbatda, sug‘oriladigan yerlardan foydalanish holatiga bog‘liq. Shundan kelib chiqqan holda, mazkur maqolada sug‘oriladigan yerlardan foydalanishni takomillashtirish borasida so‘z yuritiladi.
Maqolada Buxoro viloyatida savdo sohasi iqtisodiy koʻrsatkichlarining 2012-2022-yillardagi dinamikasi tahlili keltirilgan. Tahlillar asosida Buxoro viloyatida chakana savdo tovar aylanmasi hajmining oʻsish dinamikasi, chakana savdo xizmatlari koʻrsatuvchi iqtisodiy subyektlar soni, chakana tovar aylanmasi davri dinamikasiga baho berilgan. Sohada band boʻlganlar sonining kamayishi, import ulushining ortib borish kuzatilgan sharoitda mehnat unumdorligini oshirish, sohaga innovatsiyalarni joriy etish, qoʻshimcha savdo servisini tashkil qilish hisobiga savdo xizmatlari raqobatbardoshligini oshirish boʻyicha takliflar ishlab chiqilgan.
Ushbu maqola dengizga chiqa olmagan Markaziy Osiyoning savdo dinamikasini oʻrganadi, bunda Oʻzbekistonga alohida eʼtibor beriladi. Ikki dengizga chiqish imkoniyati mavjud bo‘lmagan O‘zbekistonning geografik kamchiliklari yuqori transport xarajatlari va uzoq tranzit vaqtlari tufayli uning savdo raqobatbardoshligiga sezilarli darajada to‘sqinlik qiladi. Tarixan paxta, oltin va tabiiy gaz kabi mahsulotlar eksportiga qaram bo‘lgan O‘zbekiston iqtisodiyoti jahon bozoridagi tebranishlarga nisbatan zaifligicha qolmoqda. Ushbu muammolarni yumshatish va uning savdo salohiyatini oshirish uchun tadqiqot qo‘shimcha qiymat qo‘shadigan sektorlarda diversifikatsiya qilish va savdo logistika infratuzilmasini yaxshilash zarurligini ta’kidlaydi. Savdoning tortishish modelidan foydalangan holda, maqola Markaziy Osiyo mintaqasidagi ikki tomonlama savdo hajmiga savdoni yengillashtirish choralarining ta’sirini baholaydi. Natijalar O‘zbekistonning savdo samaradorligini oshirishda infratuzilmani rivojlantirish, bojxona modernizatsiyasi va mintaqaviy hamkorlikning muhim rolini ta’kidlaydi
Tahlil shuni ko‘rsatadiki, savdoni yengillashtirish bo‘yicha ilg‘or chora-tadbirlarga ega bo‘lgan mamlakatlar O‘zbekiston bilan savdo hajmini oshirmoqda, bu esa transport infratuzilmasi va tartibga soluvchi islohotlarga strategik sarmoya kiritish muhim ahamiyatga ega ekanligini ko‘rsatmoqda. Bu sa’y-harakatlar O‘zbekistonning jahon bozorlariga yanada samarali integratsiyalashuvi va mintaqada iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish uchun muhim ahamiyatga ega.
2022-2026 йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг Тараққиёт стратегиясида миллий иқтисодиёт барқарорлигини таъминлаш ва ялпи ички маҳсулотда саноат улушини оширишга қаратилган саноат сиёсатини давом эттириб, саноат маҳсулотларини ишлаб чиқариш ҳажмини 1,4 бараварга ошириш, Республиканинг экспорт салоҳиятини ошириш орқали 2026 йилда республика экспорт ҳажмларини 30 миллиард АҚШ долларига етказиш кўзда тутилган. Бундай мақсадларнинг амалга оширилиши ўз навбатида чуқур ва пухта ўйланган саноат сиёсатини амалга оширишни тақозо этади. Мазкур мақолада импорт ўрнини босувчи саноат сиёсатини амалга оширишнинг хориж тажрибаси тадқиқ қилинади.
Maqolada tadbirkorlik faoliyati eksportini rivojlantirishda raqamli platformalardan foydalanishning hozirgi holati iqtisodiy jihatdan tahlil qilinib, tadbirkorlik subyektlari tomonidan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar hajmi va turlari haqidagi ma’lumotlarning yagona bazasini yaratish, tadbirkorlik va innovatsion sohadagi istiqbolli loyihalarni moliyalashtirish mexanizmlarini rivojlantirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqilgan
