Jild 3 № 4 (2025): Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil

Mazkur maqolada tadbirkorlik subyektlarining barqarorlik reytingini aniqlash tartibi asosida ishlab chiqilgan baholash tizimining iqtisodiy, huquqiy va metodologik asoslari tahlil qilinadi. Reyting mezonlari xalqaro reyting amaliyotlari bilan qiyosiy o‘rganiladi, raqamli fiskal boshqaruv va soliq intizomi tamoyillari bilan uyg‘unligi tahlil etiladi. Tizimdagi amaliy muammolar aniqlanib, ularni bartaraf etish bo‘yicha takliflar ishlab chiqiladi. Tadqiqot O‘zbekiston sharoitida fiskal islohotlar samaradorligini oshirishga yo‘naltirilgan nazariy va amaliy tavsiyalarni o‘z ichiga oladi

Mazkur maqolada savdo xizmatlarini rivojlantirishning strategik yo‘nalishlari tahlil qilingan. Zamonaviy iqtisodiy sharoitda savdo xizmatlari nafaqat iqtisodiy o‘sishning muhim omili, balki innovatsion biznes modellarini shakllantirishda ham muhim rol o‘ynaydi. Tadqiqotda savdo xizmatlarining asosiy yo‘nalishlari, ularning iqtisodiy samaradorligi va kelajakdagi rivojlanish istiqbollari ko‘rib chiqiladi. Shuningdek, O‘zbekistonda savdo xizmatlarini modernizatsiya qilish bo‘yicha takliflar ishlab chiqilgan.

Tadqiqotning maqsadi mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish strategiyalarini amalga oshirishda dolzarb masala bo‘lgan sog‘liqni saqlash tizimi va  tibbiy xizmatlar sohasining Samarqand viloyati misolida ko‘rib chiqishdir. Mazkur maqolada Yangi O‘zbekistonda aholi farovonligini oshirish va iqtisodiyotni izchil rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etgan tibbiy xizmatlar sohasining tizimli tahlili va uni rivojlantirish imkoniyatlari ilmiy asoslangan. 

Maqolada Respublikamizda turli yoʻnalishlarda joriy etilgan reyting tizimlari tahlil qilingan. Shuningdek, reyting tizimlarining oʻziga xos xususiyatlari aniqlanib, tadbirkorlik subyektlarining tashqi savdo faoliyati bojxona reytingini aniqlashda xususiyatlarni aks ettirish keltirilgan. Reyting tizimini joriy etishda inobatga olinishi lozim boʻlgan tamoyillarga ham toʻxtalib oʻtilgan boʻlib, muhim tamoyillar sanab oʻtilgan. Bundan tashqari, reyting ballarini hisoblashda raqamli texnologiyalarni qoʻllash va boshqa tegishli tashkilotlar bilan integratsiya qilish muhimligiga eʼtibor qaratilgan hamda tegishli taklif va tavsiyalar ishlab chiqilgan.

Yuklarni yetkazib berishni takomillashtirish uchun taklif etilayotgan uslubiyat barcha turdagi jo‘natmalarni hisoblash hamda ularni yetkazib berish muddatini qisqartirishga olib keladi. Stansiyada bajarilayotga turli xil jarayonlarni boshqarishda qaror qabul qilish jarayonlarini belgilab beradi. Samarali qarorlarni chiqarish uchun texnologik jarayonlarni bog‘liqligini matematik modellashtirish asosida model taqdim etilgan. Yuk tashish davomiyligini me’yorlashtirish uslubiyatini tekshirish maqsadida har bir texnologik jarayonlarni kechikish vaqtlarini inobatga olib tashkil qilish kerak. Me’yorlarni qo‘llashning asosiy sababi, yuklarni yetkazib berish muddatini tezlashtirish hamda yuklarni yetkazib berish kechikishi uchun jarimalarni alohida temir yo‘llar o‘rtasida to‘g‘ri taqsimlashdan iborat. Bu esa mijozlar bilan shartnomaviy munosabatlarni rivojlantirish orqali vaziyatni yaxshilashga olib keladi.

Maqolada ko‘p funksiyali turar-joy majmualarini loyihalashning zamonaviy tendensiyalari ko‘rib chiqiladi, bu esa shahar muhiti talablari va ijtimoiy ehtiyojlardagi o‘zgarishlarni aks ettiradi. Ko‘p funksiyali turar-joy majmualar evolyutsiyasining qadimgi sivilizatsiyalardan boshlab zamonaviy barqaror rivojlanish konsepsiyalarigacha bo‘lgan tarixiy bosqichlari tahlil qilingan. Makonlarning moslashuvchanligi, ekologik barqarorlik, yuqori texnologiyalar integratsiyasi, shuningdek, ijtimoiy integratsiya kabi asosiy jihatlarga alohida e’tibor qaratilmoqda. Maqolada, shuningdek, polisentriklik, avtonomlik, chegaralarni tartibga solish, hovli maydonlarini jadallashtirish, ochiqlik va shaffoflik tushunchasi kabi qo‘shimcha tendensiyalar ham ta’kidlangan. Zamonaviy ko‘p funksiyali turar joy majmualar o‘zgarishlarga moslasha oladigan va aholining ehtiyojlarini qondira oladigan barqaror qulay shahar muhitini yaratishga intiladi, degan xulosaga kelindi.

Maqolada moliyaviy ragʻbatlantirishning xorij tajribasi yordamida sanoat korxonalarining innovatsion faoliyati koʻrib chiqilgan. Mazkur masala boʻyicha turli xil xorij davlatlari tajribasi oʻrganilgan va ularni sanoat korxonalarida foydalanish imkoniyatlari aniqlangan va baholangan. Innovatsion faoliyatni  moliyaviy ragʻbatlantirishning xorij tajribasidan  foydalanish boʻyicha takliflar ishlab chiqilgan.

Marketing texnologiyalarini tahlil qilish asosida sotishni boshqarish tizimini takomillashtirish zamonaviy biznes muhitida o‘z o‘rnini topgan muhim jarayonlardan biridir. Har bir kompaniya o‘z mahsulotlarini yoki xizmatlarini muvaffaqiyatli sotish uchun samarali strategiyalar ishlab chiqishi zarur. Bunday strategiyalarni ishlab chiqishda marketing texnologiyalarining tahlil qilinishi va ulardan foydalanilishi muhim ahamiyatga ega. Ushbu maqolada marketing texnologiyalarining sotishni boshqarish tizimiga ta'siri, ularni qanday tahlil qilish va natijalarini qanday amalga oshirish mumkinligi haqida ma'lumotlar berilgan.

Mazkur maqolada “yashil” iqtisodiyot va Parij bitimi qolaversa yurtimiz koʻmir korxonalarining, bitim talablari asosida unga oʻtish jarayoni, bu yoʻldagi saʼy-harakatlar, shu bilan birga Oʻzbekistonning ushbu sohadagi yutuqlari va kelgusidagi hamkorliklari yoritilgan. Maqolada iqlim oʻzgarishlari va barqaror rivojlanishning oʻzaro bogʻliqligi, Parij bitimi talablari jumlasidan “yashil” iqtisodiyotning iqtisodiy va ekologik ahamiyati tahlil qilinadi, shuningdek, koʻmir korxonalarini boshqarishda “yashil” iqtisodiyotni Parij bitimi amalida qoʻllash vositalariga toʻxtalib oʻtiladi va zamonaviy xorijiy tajribani oʻrganish orqali “Oʻzbekkoʻmir”AJ yoʻrdamida “yashil” iqtisodiyotni shakllantirib, yurtimiz iqtisodiyotiga oʻz hissasini qoʻshish boʻyicha takliflar beriladi.

Ushbu maqolada uy xoʻjaligining iqtisodiy hodisa va jarayonlar bilan aloqasi, shuningdek, uning mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga taʼsiri koʻrib chiqiladi. Uy xoʻjaliklarining tejash va isteʼmol xatti-harakatlarini tushuntiruvchi hayot sikli nazariyasi (Modigliani) va doimiy daromad gipotezasi (Fridman) kabi asosiy nazariyalar muhokama qilinadi. Jamgʻarma stavkalariga taʼsir etuvchi omillar, jumladan, demografik oʻzgarishlar, iqtisodiy oʻsish, daromadlarning noaniqligi va foiz stavkalari tahlil qilinadi. Uy xoʻjaliklarining moliyaviy qarorlarini shakllantirishda pensiya jamgʻarmalari, meros va davlat siyosatining roliga alohida eʼtibor qaratilmoqda. Maqolada, shuningdek, fond bozorining faoliyati va uning uy xoʻjaliklari bilan oʻzaro aloqasi, shuningdek, texnologik va ijtimoiy oʻzgarishlarning jamgʻarma stavkalariga taʼsiri masalalari koʻrib chiqiladi. Maqola jamgʻarmalar dinamikasini va ularning iqtisodiy rivojlanishdagi rolini tushunish uchun tarixiy sharoit va zamonaviy iqtisodiy sharoitlarni hisobga olish muhimligini taʼkidlab yakunlanadi.

Maqolada inson kapitalining mamlakat iqtisodiy rivojlanishiga taʼsiri oʻrganilgan. Inson kapitaliga sarflangan investitsiyalar, taʼlim va sogʻliqni saqlash sohalariga boʻlgan eʼtibor, shuningdek, davlat tomonidan amalga oshirilayotgan islohotlar, aholi daromadini oshirishning ishonchli yoʻli ekanligi koʻrsatib oʻtilgan. Shuningdek, tadqiqotda har bir hududdagi aholi jon boshiga umumiy daromadlarning oʻzgarishi tahlil qilingan. Maqola soʻngida inson kapitalini rivojlantirishning mamlakatda aholi daromadi, ishsizlik, inflyatsiya kabi makroiqtisodiy koʻrsatkichlarga taʼsiri ifodalangan, inson kapitalini rivojlantirishga qaratilgan taklif va tavsiyalar berilgan. 

Ushbu maqolamizda global va mahalliy iqtisodiy oʻsish, inflyatsiya, ish bilan taʼminlanish, investitsiyalar va boshqa makroiqtisodiy oʻzgarishlar tahlil qilinib, maqola iqtisodchilar tomonidan amalga oshirilgan prognozlar va tahlillarni oʻz ichiga oladi. Shuningdek, iqtisodiy siyosat, jahon savdosi va texnologik yangiliklarning iqtisodiy rivojlanishga qanday taʼsir koʻrsatishi kutilayotganligi ham koʻrib chiqildi. Maqolada iqtisodiy tahlil va global inqirozlar, barqaror oʻsish strategiyalari, ish oʻrinlarini yaratish va iqtisodiy barqarorlikni taʼminlash yoʻllari haqida fikrlar keltirilib oʻtildi. 2025-yil uchun makroiqtisodiy prognozlar davlatlararo hamkorlik, global iqtisodiyotning yangilanishi va yangi texnologiyalarning iqtisodiy taʼsiri haqida soʻz boradi. Bazis yildagi koʻrsatkichlarga nisbatan joriy yilgi koʻrsatkichlar tahlili koʻrilib chiqildi.

Ushbu mаqоlаdа О‘zbеkistоndа turistik оqim mаvsumiyligini bаrqаrоrlаshtirishning tаshkiliy mехаnizmlаri ilmiy tаhlil qilingаn. Turizmdа mаvsumiylik yil dаvоmidа turistik хizmаtlаrgа bо‘lgаn tаlаbning nоtеng tаqsimlаnishi, infrаtuzilmа yuklаmаsi, mеhnаt rеsurslаrining vаqtinchаlikligi vа iqtisоdiy sаmаrаdоrlikning pаsаyishigа оlib kеluvchi оmil sifаtidа kо‘rib chiqilgаn. Хаlqаrо vа milliy оlimlаrning mаvsumiylikkа оid qаrаshlаri qiyоsiy tаhlil qilingаn hаmdа mаvjud muаmmоlаrni bаrtаrаf еtish uchun tаshkiliy, iqtisоdiy vа mаrkеting yо‘nаlishlаrdа аmаliy tаkliflаr jumlаdаn, mаvsumiylik muаmmоsini yumshаtish fаqаt аlоhidа chоrаlаr еmаs, bаlki kоmplеks strаtеgik yоndаshuv оrqаli аmаlgа оshirilishi lоzimligi ilmiy аsоsdа аsоslаb bеrilgаn.

Maqolada restoran xizmatlari ko‘rsatishni raqamli transformatsiyalash, xizmat ko‘rsatishning natijador shakllarini qo‘llash negizida samarali rivojlanishini ta’minlovchi yangicha yondashuvlar va usullarni ishlab chiqish, ushbu jarayonga ta’sir ko‘rsatuvchi mavjud omillar xususiyatlari ko‘rib chiqilgan. Restoran xizmatlari sohasida raqamli transformatsiyalashuvning mijozlarning hissiy qoniqqanlik darajasini oshirishga, yangi taomlarni tayyorlashda innovatsion texnologiyalardan foydalanish asosida inson salomatligini ta’minlashga, servis muhiti va restoranning ichki landshaftini yaxshilash bo‘yicha muhim qarorlar qabul qilish qobiliyatini oshirishga imkon beradigan boshqaruv, servis, texnik-texnologik va taom tayyorlash texnologiyasiga oid jihatlari yoritib berilgan.

IFRS S1 (International Financial Reporting Standards) barqarorlik bilan bog‘liq moliyaviy axborotlarni oshkor qilish bo‘yicha umumiy talablarni belgilaydi. Ushbu standartning asosiy maqsadi tashkilotlarga barqarorlikka oid risklar  va imkoniyatlar haqida aniq va shaffof axborot taqdim etishga yordam berishdir. IFRS S1, moliyaviy hisobotlar orqali tashkilotlarning barqarorlik bilan bog‘liq risklari va imkoniyatlari haqida muhim axborotni oshkor qilishni ta’minlaydi, bu esa investitsiya qarorlarini qabul qilishda foydalanuvchilarga yordam beradi. IFRS S1 moliyaviy hisobotlarda barqarorlikka oid ma’lumotlarni oshkor qilishni yagona formatda talab qiladi, natijada global moliyaviy hisobotlarning taqqoslanishini va tushunarli bo‘lishini ta’minlaydi. Bu standart moliyaviy boshqaruvni optimallashtirish va tashkilotlarning uzoq muddatli barqaror rivojlanishiga hissa qo‘shishni maqsad qiladi. Mazkur maqolada korxona barqarorligi bilan bog‘liq moliyaviy axborotlarning moliyaviy hisobotlarda aks ettirilish jarayonlari ko‘rib chiqilgan

Mazkur maqolada moliyaviy texnologiyalar (FinTech) va ularning O‘zbekiston moliya tizimi rivojlanishiga ta’siri tahlil qilingan. FinTech loyihalari raqamli to‘lovlar, mobil banking, mikrokreditlash va boshqa zamonaviy xizmatlar orqali moliyaviy inklyuziyani oshirish, xizmatlar tezkorligini ta’minlash va iqtisodiy samaradorlikni kuchaytirishda muhim vosita ekanligi asoslab berilgan. Mavzuga oid statistik ma’lumotlar, xalqaro tajribalar va milliy qonunchilik asosida muhokama olib borilib, FinTech loyihalarining istiqboli yoritilgan.

Ushbu maqolada korporativ boshqaruv tizimini xalqaro standartlar asosida takomillashtirishning ahamiyati va usullari, shuningdek, bu jarayonning tashkilotlar uchun qanday foydalar keltirishi mumkinligi haqida ko‘rib chiqilgan. Korporativ boshqaruvning zamonaviy yondashuvlari, global miqyosda qabul qilingan standartlar, shuningdek, ularni korporatsiyalarning samarali va shaffof boshqaruv tizimini yaratishda qo‘llashning ahamiyati to‘g‘risida ma’lumot berilgan. Maqolada xalqaro tajriba va ilg‘or amaliyotlarni inobatga olib, boshqaruvning tizimli va integratsion yondoshuvlaridan foydalangan holda tashkilotlar faoliyatini yaxshilash va ularning uzoq muddatli barqarorligini ta’minlash yo‘llari muhokama qilingan. Shu bilan birga, o‘zgaruvchan iqtisodiy sharoitlarda, mas’uliyatli va samarali boshqaruv tizimlarini joriy etishning strategik ahamiyati keng yoritilgan.

Ushbu tadqiqotda "Industriya 4.0" konsepsiyasi doirasida toʻrtinchi sanoat inqilobining G7 mamlakatlari, Rossiya, Qozogʻiston va Oʻzbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy tizimlariga oʻzgartiruvchi taʼsiri zamonaviy ilmiy dalillarga asoslanib oʻrganiladi. Tadqiqotda katta maʼlumotlar (Big Data), narsalar interneti (IoT) va kiber-fizik tizimlar kabi raqamli texnologiyalarning integratsiyasi sanoat ishlab chiqarishni qayta shakllantirishi, resurslardan foydalanish samaradorligini oshirishi va barqaror rivojlanishga yordam berishi, shu bilan birga ijtimoiy va institutsional muammolarni keltirib chiqarishi koʻrib chiqiladi. Tadqiqotda tizimli tahlil va qiyosiy yondashuv qoʻllaniladi, bu esa Rossiyada Smart Grid kabi aqlli texnologiyalarning va Oʻzbekistonda IoT asosidagi qishloq xoʻjaligi yutuqlarining turlicha qoʻllanilishi hamda G7 mamlakatlarining avtomatlashtirish sohasidagi yetakchiligini taʼkidlaydi. Tadqiqot natijalari shuni koʻrsatadiki, Industriya 4.0 iqtisodiy oʻsish va ekologik foyda keltirsa-da, u mehnat bozoridagi buzilishlarni kuchaytiradi va resurslarga boʻlgan talabni oshiradi, bu esa mustahkam institutsional islohotlar va "Adolatli oʻtish" tizimini joriy etishni talab qiladi. Ushbu qiyosiy tahlil turli iqtisodiy kontekstlarda texnologik taraqqiyot va ijtimoiy adolatni muvozanatlash uchun maxsus strategiyalarni ishlab chiqish zarurligini taʼkidlaydi.

Mamlakat iqtisodiyoti uchun energiya talabini prognoz qilish, oldindan baholash uchun ishonchli prognozlash usullarini ishlab chiqish zarur. Bu iqtisodchilar uchun isteʼmolchilarning energiyaga boʻlgan ehtiyojlarini aniqroq kuzatish va tahlil qilish imkonini beradi. Shu maqsadda ushbu tadqiqot amalga oshirilib, Oʻzbekiston Respublikasi energiya isteʼmoli hajmi 1985-2023 yillar oraligʻida yigʻilgan maʼlumotlarga asoslanib, uzoq muddatli energiya isteʼmolining prognozini aniqlandi. Prognozlash jarayonida ekonometrik ARIMA modeli qoʻllanildi. Eng yaxshi ARIMA tartibini aniqlash boʻyicha Boks–Jenkins metodologiyasidan foydalanildi. Natijalariga koʻra, ARIMA (0,1,3) modeli eng kichik xatolik bilan eng optimal model deb topildi. Ushbu model asosida umumiy prognoz natijalari boʻyicha oʻrtacha foiz xatolik 7,2 foizni tashkil etdi. Energiya isteʼmoliga doir uzoq muddatli taktik qarorlar qabul qilishda ARIMA eng samarali model ekanligi aniqlandi.

Ushbu mаqоlаdа kо‘сhmаs mulkni bоshqаrish sоhаsidаgi nаzаriy аsоslаr, mаvjud muаmmоlаr vа ulаrni hаl еtish bо‘yiсhа аmаliy tаkliflаr о‘rgаnilgаn. Ilmiy mаnbаlаr tаhlili аsоsidа bоshqаruvning huquqiy, iqtisоdiy vа ахbоrоt jihаtlаri сhuqur tаhlil qilindi, kо‘сhmаs mulk, tijоrаt kо‘сhmаs mulki, kо‘сhmаs mulkni bоshqаrish vа еng sаmаrаli mulkni bоshqаrishni tаshkil еtish tushunсhаlаri аniqlаngаn. Tijоrаt kо‘сhmаs mulkini bоshqаrish mехаnizmi shаkllаntirilgаn, invеstitsiyаlаrni bаhоlаsh qоidаlаri tаklif еtilib, tijоrаt kо‘сhmаs mulk еgаlаri vа bоshqаruvсhilаri uсhun tаklif еtilаyоtgаn mехаnizmni аmаlgа оshirish bо‘yiсhа tаvsiyаlаr ishlаb сhiqildi. Kо‘сhmаs mulkni bоshqаrishdа uning rivоjlаnishining turli bоsqiсhlаridа yо‘l qо‘yilgаn аsоsiy kаmсhiliklаr vа хаtоlаr аniqlаndi.

Ushbu maqola raqamli texnologiyalar asosida buxgalteriya hisobining modernizatsiyasini o‘rganadi. Buxgalteriya hisobi sohasidagi innovatsiyalar, asosan, raqamli tizimlarning joriy etilishi va avtomatlashtirilgan jarayonlarning samaradorligini oshirishga qaratilgan. Maqolada buxgalteriya hisobining raqamli transformatsiyasi jarayonidagi asosiy muammolar va imkoniyatlar tahlil qilinadi. Shuningdek, raqamli texnologiyalar, jumladan sun’iy intellekt, bulutli tizimlar va blokcheyn texnologiyalari orqali buxgalteriya amaliyotining samaradorligini oshirish, xatoliklarni kamaytirish, va vaqtni tejash imkoniyatlari ko‘rib chiqiladi. Maqolada buxgalteriya hisobining raqamli inqilobi sharoitida yuzaga kelgan muammolar, xususan, texnologik to‘siqlar, malakali mutaxassislarning yetishmasligi va tizimlar o‘rtasidagi moslashuv muammolari batafsil yoritiladi. Shu bilan birga, ushbu yangi texnologiyalarning imkoniyatlari, innovatsion yechimlar va kelajak istiqbollari hamda buxgalteriya tizimlarining modernizatsiyasiga qo‘yiladigan talablar o‘rganiladi. Maqola natijalari, ayniqsa, buxgalteriya hisobining raqamli tizimlar bilan integratsiyasi jarayonidagi o‘zgarishlarni chuqur tahlil qilishga va ilmiy-amaliy takliflar berishga yo‘naltirilgan.

Ushbu maqolada davlat qarzining mazmun-mohiyati, uning turlari, moliyaviy manbalari, xorijiy investitsiya va davlat tashqi qarzi o‘rtasidagi farqlar yoritilgan. Shuningdek, maqolada davlat qanday holatda, nima maqsadlarda qarz majburiyatlariga murojaat qilishi ham bayon qilingan. Maqolada O‘zbekiston tomonidan olingan qarzlarning iqtisodiy-moliyaviy holati tahlili amalga oshirilgan bo‘lib, qaysi davlatlardan, xorijiy moliya institutlaridan qancha miqdorda qarz olinganligi keltirilgan. Shuningdek, O‘zbekiston tomonidan olingan qarz majburiyatlari qaysi tarmoq va sohalarga yo‘naltirilayotganligining statistik tahlili ham keltirilgan.

Ushbu maqolada O‘zbekiston Respublikasi buxgalteriya hisobini moliyaviy hisobotning xalqaro standartlari asosida uyg‘unlashtirish hamda bu orqali jahon bozoriga aniq va ishonchli ma’lumotlar bilan kirish, majburiyatlar hisobining yuritilishi va uning xalqaro standartlar asosida takomillashtirilishining zaruriyati, shuningdek, Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining «Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga oʻtish boʻyicha qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida»gi 2020-yil 24-fevraldagi PQ-4611 qarori yurtimizda MHXSni rivojlantirish uchun muhim asos bo‘lganligi haqida keltirib o‘tiladi.

Maqolada raqamli platformalardan foydalanishda yuzaga keladigan xatarlar va ularning iqtisodiyot, xavfsizlik hamda ijtimoiy hayotga ta’siri yoritilgan. Raqamli iqtisodiyotning rivojlanishi rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarda qanday farq qilishi, uning statistik jihatdan baholanishidagi muammolar tahlil qilingan. Shuningdek, raqamli platformalarda yuzaga keladigan xavflar – ijtimoiy muhit xatarlaridan tortib, moliyaviy firibgarliklar, kiberjinoyatlar, psixologik salbiy ta’sirlar va algoritmik manipulyatsiyalargacha batafsil ko‘rib chiqilgan. O‘zbekiston sharoitida elektron tijoratni rivojlantirish uchun zarur chora-tadbirlar, mavjud to‘siqlar va xalqaro tajriba asosida amalga oshirilishi kerak bo‘lgan vazifalar ham ko‘rsatib o‘tilgan. Internetdagi keng tarqalgan firibgarlik turlari va ularning real hayotdagi misollari orqali foydalanuvchilarni ogohlikka chaqirish asosiy e’tiborda turadi.

Ushbu maqolada O‘zbekiston telekommunikatsiya korxonalarida innovatsion faoliyat samaradorligini baholash metodologiyasi ko‘rib chiqilgan. Metodologiyada hisobga olingan asosiy ko‘rsatkichlar innovatsion faollik darajasi, innovatsiyalarni joriy etishdan olingan iqtisodiy va ijtimoiy natijalardir. Metodologiya innovatsion faoliyat samaradorligini baholash va yanada takomillashtirish yo‘nalishlarini aniqlash imkonini beradi

Tijorat banklarning investitsion kreditlari iqtisodiyotning asosiy tarmogʻi hisoblangan sanoat korxonalarini uzoq muddatli moliyaviy resurslar bilan taʼminlashning eng muhim manbai boʻlib, iqtisodiyotni progressiv va innovatsion rivojlantirishning zarur sharti hisoblanadi. Ushbu maqolada banklarning kreditlash faoliyati davomida investitsiya loyihalarini samarali kreditlashni amaliyotga joriy etish taklif etilgan. shuningdek, banklar investitsion siyosatiga taʼsir etuvchi omillarni tadqiq etish asosida tegishli ilmiy xulosa va takliflar ishlab chiqilgan.

Mazkur maqolada O‘zbekiston ta’lim tizimidagi muassasalar sifatini baholash uslublari, raqamlashtirish jarayonlari va ularning o‘zaro aloqasi tahlil qilinadi. Shu bilan birga, mavjud muammolar, raqamli texnologiyalar orqali takomillashtirish imkoniyatlari va xalqaro tajribalarga asoslangan tavsiyalar beriladi.

Ilmiy maqolada axborot tizimini joriy etish jarayonlarida yuzaga keladigan ba’zi muammolar, elektr energiyasini hisobga olish va nazorat qilishning ”O‘zbekenergo” DAKga qo‘llash texnologiyasi, AKTning an’anaviy tuzilishi, raqamli iqtisodiyotning shakllanishi, istiqboldagi AKT bo‘limlarining tarkibiy tuzilishi hamda korporativ axborot tizimlarining joriy etilishi va ishlashi, ushbu tizimlarni tashkil etishdagi bir qator kamchiliklar, raqamlashtirish dasturini muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun shu sohadagi butun jahon hamjamiyati tamoyillari ilmiy jihatdan asoslab berilgan.

Maqolada viloyatning turizm salohiyati, hozirgi holati, muammolari va ularni hal qilishning innovatsion usullari koʻrib chiqilgan. Xorijiy tajriba va soʻnggi statistik maʼlumotlar asosida turizmni rivojlantirish boʻyicha tavsiyalar berilgan. Aqlli turizm, ekoturizm, madaniy turizm kabi innovatsion yondashuvlar orqali Navoiy viloyatining turistik imkoniyatlarini yanada rivojlantirish mumkinligi taʼkidlangan.

Ushbu mаqоlаdа О‘zbеkistоndа ichki turizm fаоliyаtini rivоjlаntirish jаrаyоnidа trаnspоrt infrаtuzilmаsini sаmаrаli bоshqаrishning nаzаriy аsоslаri vа аmаliy mехаnizmlаri tаhlil еtilgаn. Zеrо, ichki turizm nаfаqаt аhоli uchun mаdаniy-mа’rifiy imkоniyаt, bаlki hududiy iqtisоdiy rivоjlаnish, ish о‘rinlаri yаrаtish vа ijtimоiy bаrqаrоrlikkа хizmаt qiluvchi оmil sifаtidа muhim аhаmiyаt kаsb еtаdi. Shuningdеk, trаnspоrt infrаtuzilmаsini klаstеrli rеjаlаshtirish, «turizmgа mоslаshgаn trаnspоrt» kоnsеpsiyаsini jоriy еtish, dаvlаt-хususiy shеriklikni kuchаytirish vа rаqаmli bоshqаruv plаtfоrmаlаrini jоriy qilish bо‘yichа tаklif vа tаvsiyаlаr ishlаb chiqilgаn.

Ushbu maqola Oʻzbekistonning zamonaviy sugʻurta bozori holatini tahlil qilishga bagʻishlangan boʻlib, u bitimlar hajmining oʻsishi, sugʻurta faoliyatining yangi yoʻnalishlarining paydo boʻlishi, raqobatning kuchayishi va bozordagi vaziyatda sugʻurta regulyatori rolining kuchayishi bilan tavsiflanadi. Unda sugʻurta bozorining soʻnggi 4 yildagi natijalari, jumladan, sugʻurta bozorining asosiy ishtirokchilari tarkibi va uning asosiy moliyaviy koʻrsatkichlaridagi oʻzgarishlar, davlat tomonidan sugʻurta bozorini yangi sifat darajasiga koʻtarishga qaratilgan siyosati va mamlakatimiz iqtisodiyotining barqaror oʻsishi sharoitida yangi rivojlanish istiqbollari koʻrib chiqilgan

Ushbu maqolada strategik ochiqlik indeksi (SOI) – aksiyadorlik jamiyatlarida strategik qaror qabul qilish sifatini baholash va oshirishga qaratilgan yangi mezon sifatida taklif etiladi. Ushbu indeks uch asosiy ustunga – oshkoralik, hisobdorlik va manfaatdor tomonlarning ishtirokiga tayanadi. Xalqaro tajribalar va O‘zbekiston sharoitidagi empirik tadqiqotlar asosida aniqlanishicha, yuqori SOI ko‘rsatkichiga ega kompaniyalar kapital qiymatining yaxshilanishi (Tobin’s Q), strategik xavflarning kamayishi va investorlar ishonchining ortishi bilan ajralib turadi. Mazkur yondashuv boshqaruv va samaradorlik paradigmasini rasmiy natijalardan emas, balki qaror qabul qilishdagi ochiqlik va inklyuzivlik jarayonlariga yo‘naltirish orqali yangi bosqichga olib chiqadi.

Ushbu maqolada masofaviy elektron deklaratsiyalash postlarini birlashtirish orqali tashkil etilgan Bojxona rasmiylashtiruv markazi faoliyati samaradorligini oshirishda xodimlarni o‘qitish va rivojlantirish asosiy omil sifatida ko‘rib chiqiladi. Vazirlik darajasidagi vazifalarning noadolatli taqsimlanishi, samaradorlikni baholashdagi yetarli shaffoflikning mavjud emasligi va yangi xodimlarni adaptatsiya qilish tizimining zaifligi kabi tashkiliy muammolar tahlil qilingan. Ilmiy metodologik yondashuvlar taqdim etilgan, raqamli instrumentlar va jarayonli boshqaruv elementlarini joriy etish zarurligi asoslab berilgan. Tadqiqot natijalariga ko‘ra, kadrlar salohiyatini rivojlantirish Bojxona markazi samaradorligini oshirish va intellektual bojxona maʼmuriyatchilik modeliga o‘tishda tizimli omil hisoblanadi.

Korxonalarda barqaror rivojlanish strategiyalarini amalga oshirish bugungi global iqtisodiyotda uzoq muddatli hayotiylik va raqobatbardoshlikning hal qiluvchi omili sifatida tobora eʼtirof etilmoqda. Ushbu tadqiqot ekologik, ijtimoiy va iqtisodiy oʻlchovlarning korporativ strategiyalarga integratsiyalashuvini oʻrganadi va korxonalar ijtimoiy tenglik va iqtisodiy samaradorlikni maksimal darajada oshirish bilan birga ekologik ta’sirlarni minimallashtiradigan amaliyotlarni qabul qilish zarurligini taʼkidlaydi. Turli sohalardagi amaliy tadqiqotlarni tahlil qilish orqali tadqiqot barqarorlikka oʻtishni osonlashtiradigan ilgʻor tajribalar va innovatsion yondashuvlarni aniqlaydi. Asosiy tarkibiy qismlarga manfaatdor tomonlarning ishtiroki, resurslar samaradorligi va aylanma iqtisodiyot tamoyillarini qabul qilish kiradi. Topilmalar shuni koʻrsatadiki, barqaror strategiyalarni faol ravishda amalga oshiradigan korxonalar nafaqat oʻzlarining brend obroʻsini oshiradi, balki operatsion samaradorlik va bozor oʻzgarishlariga chidamlilikka erishadilar. Oxir oqibat, ushbu tadqiqot korxonalar uchun yanada barqaror kelajakni taʼminlash uchun oʻz maqsadlarini barqaror rivojlanish maqsadlari (SDGs) bilan muvofiqlashtirish zarurligini taʼkidlaydi.

Ушбу мақолада корпоратив фойда солиғи тизимининг инвестициялар ҳажми ва бизнес фаолликка таъсирига оид илмий ёндашувлар кўриб чиқилган. Мақолада самарали корпоратив солиқ ставкаларини пасайтириш инвестициялар ва ишлаб чиқариш ҳажмига ижобий таъсир кўрсатиши илмий асосланган. Амалга оширилган таҳлиллар асосида корпоратив фойда солиғи бўйича тегишли хулосалар шакллантирилган.

Ушбу мақолада рақамли маркетинг технологияларининг хусусиятлари ҳамда рақамли маркетингнинг назарий жиҳатлари муҳокама қилинади. Шунингдек, тикув-трикотаж ва тўқимачилик саноатида қўлланиладиган рақамли маркетинг технологиялари хусусиятларининг элементларига ҳам эътибор қаратилади

Мақолада Ўзбекистон солиқ маъмуриятчилигидаги ўзига хосликлар ҳақида сўз юритилади. Шунингдек, 2020–2024 йиллар давомида турли солиқлар бўйича тушумлар таҳлил қилиниб, ҳолат иқтисодий баҳоланган. Солиқ маъмуриятчилигини бугунги ҳолатини тубдан ислоҳ қилишда рақамлаштиришнинг аҳамиятига тўхталиб, идоралараро “ягона ойна” тизими концепцияси ва унинг афзалликлари очиб берилган.

Мақолада хорижий инвестицияларнинг иқтисодий самарадорлигини ифодаловчи кўрсаткичлар таҳлил қилинган. Инвестицион лойиҳа самарадорлиги ва қиймати кўрсаткичлари ҳисобланган, илмий жиҳатдан таклифлар баён этилган, инвестициялардан фойдаланиш самарадорлиги: ЯИМдаги инвестициялар улуши, асосий капиталдаги инвестицияларнинг улуши, шунингдек, инвестициялар рентабеллиги даражаси каби кўрсаткичларни ўз ичига олган. Бу кўрсаткичлар тўпланган маблағлар қанчалик самарали фойдаланилаётгани ва улар мамлакатнинг иқтисодий ўсиши ва ривожланишига қандай таъсир кўрсатишини баҳолаш имконини беради. 

Мақолада туризмнинг инновацион ривожланиши шароитида содир бўлаётган ўзгаришларнинг туризм салоҳиятига таъсирии, сифатли хизмат кўрсатиш негизида  баҳолаш масалалари кўринган бўлиб, туризмда туристик фаолиятни баҳолаш механизми ўрганилган. Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида  туризм соҳаларининг инновацион ўзига хос хусусиятлари асосида туризмнинг мақбул ривожланишига эътибор қаратилган.

Ушбу мақолада молиявий ҳисоботнинг барқарорлик стандартларининг назарий масалалари ёритилган. Халқаро барқарорлик стандартларини амалиётга жорий этишнинг хориж тажрибасидан фойдаланилган ҳолда бухгалтерия ҳисобини такомиллаштириш бўйича таклифлар берилган.

Мамлакатимиз Пpезиденти Миpзиёев томонидан белгилаб беpилган 2022-2026 йиллаpга мўлжалланган Янги Ўзбекистон таpаққиёт стpатегиясининг миллий иқтисодиётни жадал pивожлантиpиш ва юқоpи ўсиш суpъатлаpини таъминлаш дастуpига асосан ва унинг ижpосини таъминлаш йўлида баpча соҳалаp каби мулк қийматини, жумладан, суғуpталаш жаpаёнида кўчмас мулклаpнинг бозоp қийматини баҳолаш сифати самаpадоpлигини ошиpишга доиp изланишлаpни такомиллаштиpишнинг заpуpлиги ва долзаpблигини айтиб ўтганлаp. Иқтисодий тадқиқотлаp ва ислоҳотлаp маpкази томонидан 2022-йилнинг 1-яpми учун кўчмас мулк бозоpидаги ҳолат таҳлил қилинди. Ўзбекистонда кўчмас мулк бозоpида савдо ҳажми 6 фоизга ўсди. Таҳлил натижалаpига кўpа, Ўзбекистонда 2022 йилнинг 1 яpмида 126 минг дона кўчмас мулк олди-сотди шаpтномалаpи pасмийлаштиpилди, бу 2021 йилнинг ушбу давpига (119 минг) нисбатан 6 фоизга кўп.  Шу сабабли кўчмас мулк объектлаpи бошқаpувини pақамли технологиялаp асосида такомиллаштиpиш бугунги куннинг устувоp вазифалаpидан биpидиp. Мазкуp мақолада кўчмас мулк объектлаpини бошқаpиш самаpадоpлигини ошиpишда ишончли бошқаpувнинг pоли ва улаpни миллий кўчмас мулк бозоpига жоpий қилиш масалалаpи ёpитилган.

Ушбу мақолада Ўзбекистондаги суғурта компаниялари учун капитал талабларини оптималлаштириш ёндашувлари ўрганилади. Мавжуд норматив-ҳуқуқий базалар ва халқаро стандартлар, жумладан Solvency II, таҳлил қилинади. Етарли даражада капитализацияланмаганлик билан боғлиқ хавфлар кўриб чиқилиб, капитал ва захираларни бошқариш механизмларини такомиллаштириш бўйича чоралар таклиф этилади. Тадқиқот илғор тартибга солиш тажрибаларини миллий суғурта бозорига мослаштиришга қаратилган бўлиб, унинг барқарор ривожланишини таъминлашга хизмат қилади.

Ушбу мақола солиқ қарзларини ундириш масалаларига бағишланган. Муаллиф солиқ қарзи динамикаси ва тузилишини таҳлил қилади ҳамда солиқ қарзи бўйича тушунчаларни ва материалларни тақдим этади. Мақолада солиқ қарзини ундиришни такомиллаштириш бўйича бир қатор аниқ таклифлар мавжуд.

Ушбу мақолада трансформация жараёнида мамлакатимиз тижорат банклари ликвидлигини таъминлашни такомиллаштиришнинг хориж тажрибаси асосида хизмат кўрсатиш самарадорлигини ошириш йўллари, банк ликвидлигининг моҳияти, ривожланиш тарихи ҳамда банк ликвидлигини ривожлантириш истиқболларини такомиллаштириш ҳақида cўз боради. Хусусан, мақолада тижорат банклари ликвидлигини таъминлашни такомиллаштиришнинг хориж тажрибасини жорий этиш асосида банклар фаолияти самарадорлигини оширишдаги мавжуд муаммолар ҳамда уларни бартараф этиш бўйича муаллиф тавсиявий ёндашувлари ва таклифлари келтирилган.

Мақолада қишлоқ хўжалигининг ривожланиш даражасини  баҳолаш ҳамда соҳа  ривожига таъсир этувчи омил ва мавжуд имкониятлардан кенг фойдаланиш орқали қишлоқ хўжалигида эришилган натижалар ва истиқболдаги ривожланишга эътибор қаратилган бўлиб, қишлоқ хўжалиги соҳасига илмий-инновацион лойиҳаларни татбиқ этиш  масалалари ёритилган. Рақамли технологиялар ҳамда “ақлли қишлоқ хўжалиги”ни жорий этиш орқали озиқ-овқат барқарорлигини таъминлаш ва мамлакатнинг озиқ-овқат хавфсизлигини мустаҳкамлаш муаммолари кўриб чиқилган.

Сўнгги ўн йилликда бизнес юритиш усуллари тубдан ўзгарди. Ушбу кескин ўзгаришнинг асосий сабаби янги технологияларнинг пайдо бўлиши ва уларнинг интернет хизматлари билан уйғунлашувидир. Ушбу тадқиқот компаниялар томонидан рақамли технологияларнинг ҳозирги кунда қандай қўлланилаётганини ўрганади. Хусусан, рақамли трансформация маркетингнинг асосий иштирокида амалга ошириладиган анъанавий қиймат яратиш жараёнларини қандай ўзгартириши таҳлил қилинади. Мақолада рақамли трансформациянинг анъанавий маркетингга, жумладан, унинг роли, тузилмаси ва воситаларига таъсири ўрганилади ҳамда, корхоналарда электрон тижорат тизимини жорий этиш технологияларини ўрганиб, ушбу жараёнда қўлланилаётган технологияларга эътибор қаратади. Дунёнинг энг йирик электрон тижорат компанияларининг йиллик даромадлари бўйича солиштирма таҳлил уларнинг иқтисодий таъсирини очиб беради, шунингдек, ушбу компанияларнинг технологик ютуқлари уларнинг муваффақиятга эришишига олиб келган инновацион амалиётларни кўрсатади. Тадқиқотда рақамли технологияларнинг электрон тижоратдаги муҳим ўрни ҳам кенг стратегик нуқтаи назардан ўрганилади. Бундан ташқари, Ўзбекистондаги йирик электрон тижорат фаолияти билан шуғулланувчи компаниялар бўйича маълумотлар тақдим этилиб, минтақадаги электрон тижорат технологияларининг ривожланиши ва қўлланилиши тақдим этилди. Ушбу натижалар глобал ва минтақавий электрон тижорат тенденцияларини, шунингдек, ушбу тез ривожланаётган соҳани шакллантирувчи технологик омилларни чуқурроқ англашга ёрдам беради.

Янги Ўзбекистонда қабул қилинган “Ўзбекистон – 2030” ва “Рақамли Ўзбекистон – 2030” стратегиялари доирасида ҳамда иқтисодий ислоҳотларнинг янги босқичида баҳоловчи ташкилотлар фаолиятини такомиллаштириш, уларнинг хизмат кўрсатиш сифати ва самарадорлигини ошириш муҳим аҳамият касб этмоқда. Ушбу мақолада баҳоловчилар рейтингини баҳолаш ва уларнинг рэнкингини аниқлаш орқали баҳолаш хизматлари бозори (БХБ)да ҳалол ва соғлом рақобат муҳитини шакллантириш масалалари таҳлил қилинган. Рейтинг тизими орқали шаффофликни таъминлаш, мижозлар ишончини мустаҳкамлаш, хизмат кўрсатишда сифатни ошириш ҳамда умумий рақобатбардошликни юксалтириш имкониятлари очиб берилган. Мақолада халқаро тажрибалар таҳлили асосида миллий амалиётда жорий этилиши мумкин бўлган самарали ёндашувлар, баҳоловчиларни рейтинглаш мезонлари, баҳолаш услублари ва уларнинг натижалари муҳокама қилинган. Шунингдек, тизимни амалиётга жорий этишда учраши мумкин бўлган муаммолар ҳамда уларни бартараф этиш юзасидан таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.

Мақола халқаро меҳнат миграцияси жараёнини таҳлил қилишга, унинг кўлами, географик йўналишлари ва сифат компонентига таъсир қилувчи омилларни аниқлашга бағишланган. Аммо, ривожланган мамлакатлардаги салбий демографик тенденциялар (туғилишнинг камайиши, аҳолининг кексайиши) уларнинг миллий меҳнат бозорларида номутаносибликларни келтириб чиқариши, миграцияни меҳнат ресурсларини тўлдиришнинг енг муҳим ва деярли ягона манбаига айлантириши аниқланди.

Мақолада  Ўзбекистонда мева-сабзавот секторининг экспорт салоҳияти ва унинг ривожланиш истиқболлари статистик маълумотлар асосида таҳлил қилинган. Шунингдек, мақолада мева-сабзавот секторнинг самарали ривожланишида кластер тизимининг афзалликлари кўрсатиб берилган.

Ушбу илмий мақолада Ўзбекистон мисолида аҳоли фаровонлигини ошириш жараёнида тадбиркорлик фаолиятидан фойдаланиш бўйича қўлланилаётган методологик ёндашувлар таҳлил қилинади. Хусусан, кичик бизнеснинг аҳоли фаровонлигига таъсири турли иқтисодий кўрсаткичлар ва мезонлар асосида баҳоланади, қўлланилаётган усулларнинг афзаллик ва камчиликлари очиб берилади ҳамда уларни такомиллаштириш юзасидан таклифлар ишлаб чиқилади.

Мақолада Ўзбекистон Республикасида давлат секторида харажатлар аудитини такомиллаштиришнинг хусусиятлари ва халқаро тажрибадан фойдаланишнинг назарий масалалари ёритилган