Mazkur maqolada asosiy vositalardan foydalanish samaradorligi tahlilining uslubiy jihatlarini takomillashtirish masalalari yoritilgan. Jumladan, asosiy vositalardan foydalanish samaradorligini ifodalovchi koʻrsatkichlar, fond qaytimi koʻrsatkichi va uning oʻzgarishiga taʼsir koʻrsatuvchi omillar tahlilida taʼsir koʻrsatuvchi omillarni detallashtirish asosida yondashuv amalga oshirilgan. Bu esa, fond qaytimining oʻzgarishiga har bir omilning taʼsir darajalarini aniq baholash imkonini bergan.
Mazkur tadqiqot ishida mintaqani barqaror ijtimoiy–iqtisodiy rivojlantirishga ta’sir etuvchi omillarni aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan YaHM hajmiga uzoq va qisqa muddatli ta’sirini baholovchi avtoregressiv lagli taqsimot modellari (ARDL) ishlab chiqilgan. Ishlab chiqilgan modellar asosida omillarning ustuvorlik darajalari aniqlangan.
Мақолада миллий иқтисодиётнинг институтционал тузилмасининг моҳияти, унинг трансформациясига таъсир этувчи экзоген ва эндоген омиллар тадқиқ этилади. Мақолада илм-фан, бизнес ва давлатнинг муваффақиятли ҳамкopлиги шакллаpидан биpи бўлган иннoвациoн кластеpлаp хамда давлат-xусусий шеpиклиги (ДXШ) иқтисoдиётнинг институтциoнал тузилмасини такoмиллаштиpишнинг устувop йўналишлаpи сифатида илмий асосланган.
Мазкур мақолада 1995-2023 йилларда жаҳон амалиётида амалга оширилган қимматли қоғозларнинг бирламчи таклифи (IPO) жараёнлари тенденденциялари ўрганилган. Жаҳон фонд бозорларида амалга оширилган IPO жараёнлари сони ва улар асосида жалб қилинган маблағлар динамикаси тадқиқ этилган. Жаҳон миқёсида йирик консалтинг компаниялари, инвестиция банклари тажрибаларини ўрганиш асосида IPO жараёнларида миллий компаниялар учун корхона адолатли қийматини таъминлаш омиллари ҳамда самарали IPO жараёнлари ўтказиш бўйича таклиф ва тавсиялар келтирилган.
Maqolada infratuzilma faoliyatini takomillashtirish orqali kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish strategiyalari ko'rib chiqiladi. Moliyaviy xizmatlar, texnologik qo'llab-quvvatlash, huquqiy asos va logistika kabi infratuzilmaning turli elementlarini tahlil qilib, tadqiqotimizda kichik biznesning o'sishi va barqarorligiga hissa qo'shadigan asosiy omillarni aniqlaymiz. Tadqiqotlarimiz qulay ishbilarmonlik muhitini yaratish, resurslardan foydalanishni yaxshilash va tadbirkorlikni rivojlantirishning muhim omillari sifatida innovatsiyalarni rag'batlantirish muhimligini ta'kidlaydi. Natijalar shuni ko'rsatadiki, yaxshi rivojlangan infratuzilma nafaqat kichik biznesning operatsion ehtiyojlarini qondiradi, balki bozorda samarali raqobatlashishga imkon beradi.
Bu yerda biz Italiyaning iqtisodiy rivojlanishini o'lchaymiz va unga ta'sir qiluvchi omillarni o'rganamiz. Iqtisodiy o'sishga katta ta'sir ko'rsatishini o'rganish uchun biz bir nechta omillarni tanlaymiz. Biz aholi jon boshiga YaIMni mamlakatning iqtisodiy rivojlanishining o'lchovi sifatida olamiz. Ushbu tadqiqot o'zgaruvchilar va aholi jon boshiga to'g'ri keladigan YaIM o'rtasidagi dinamik va uzoq muddatli munosabatlarni o'rganishga qaratilgan.
Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик мамлакатимиз иқтисодиётининг энг йирик соҳаси бўлиб, ушбу соҳанинг барқарор ва замон талаблари даражасида ривожланиши ахолининг бандлиги ва турмуш фаровонлиги, бозорларнинг сифатли товар ва хизматлар билан тўйинганлиги, нархларнинг адолатли даражаларининг шаклланиши, мамлакат иқтисодиётининг ривожланиш суръатларини белгилаб беради. Кичик бизнес ва тадбиркорлик корхоналарининг самарали фаолиятини белгилайдиган бир қатор омиллар мавжуд бўлиб, ушбу омиллар таркибида рақобат ва рақобалашишнинг ўрни алоҳида аҳамият касб этади. Рақобат фаолиятининг самарали ташкил этилиши корхонани рақобатда устунлигини таъминлайди, бозорда мувафақиятли фаолият кўрсатишига шароит яратади. Шу боисдан бугунги кунда рақобатни кичик корхоналар фаолиятида номоён бўлиши, унинг ўзига хос хусусиятлари каби муаммоларни ўрганиш, самарали ташкил этиш бўйича маълум бир таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқиш муҳим вазифалардан бўлиб ҳисобланади. Ушбу мақолада кичик корхоналар фаолиятида рақобатнинг намоён бўлиши ва унинг хусусиятларининг баъзи жиҳатларини ёритишга харакат қилинди.
Ушбу мақолада кичик бизнес корхоналари ишлаб чиқариши иқтисодиётни модернизация қилиш шароитига мослаштириш зарурати инновацион инфратузилмасини шакллантиришга қизиқишнинг кучайишига олиб келди, чунки истиқболларни аниқлаб, ривожланишнинг келгуси тенденцияларини олдиндан кўрмай, бозор шароитида тармоқнинг рақобатбардошлигини ошириш чора-тадбирларни ишлаб чиқишнинг деярли иложи йўқ. Шу боис кичик бизнес корхоналар ишлаб чиқариши инновацион хизматлар инфратузилмасини ривожлантириш чора-тадбирларини ишлаб чиқиш унга таъсир этувчи муҳим ички ва ташқи омиллар ёритилган.
Мақолада Ўзбекистон Республикасида меҳнат бозори ва таълим хизматлари бозорининг ҳозирги тенденциялари ҳақида маълумотлар келтирилган. Республикада таълим ривожланишининг демографик жиҳатлари ва юқори малакали ишчи кучига бўлган талабнинг ортиб бориши кўриб чиқилади. Ўзбекистонда замонавий таълим хизматлари бозори ва меҳнат бозори талаблари ўртасидаги мавжуд тафовутни бартараф этиш бўйича баъзи фикрлар баён этилган. Муаллиф томонидан меҳнат бозори ва таълим хизматлари фаолиятининг ўзига хос хусусиятлари таҳлил қилинган. Ўзбекистон меҳнат бозорини ўрганишда унга таъсир этувчи омилларнинг таъсири назарий жиҳатдан асослаб берилган. Уларнинг амалда намоён бўлиши меҳнат бозори ва таълим хизматлари бозоридаги демографик жараёнлар нуқтаи назарида намоён бўлади. Таҳлилий натижалар асосида умумий хулосалар, назарий ва амалий тавсиялар ишлаб чиқилган
Мақолада ижтимоий-иқтисодий ўзгаришлар шароитида савдо хизматларини ривожлантириш тизимини баҳолашнинг назарий ва услубий жиҳатларини шакллантириш ва ривожлантиришнинг умумий масалалари кўриб чиқилган. Ишни тақдим этиш жараёнида савдо хизматларини ривожлантириш тизимини баҳолашнинг асосий элементлари умумлаштирилган ва унинг функциялари тизимлаштирилган, ривожланиш омиллари ўрганилган, шунингдек, савдо хизматларини ривожлантириш тизимини баҳолашнинг роли ўрганилиб, савдо ва миллий иқтисодиётни барқарор ривожлантириш платформасини шакллантиришда савдо хизматларини ривожлантиришга эътибор берилган.
Ushbu maqolada turizm industriyasining rivojlanishi eng qadimgi davrlardan boshlab, bosqichma-bosqich tahlil qilinadi. Shu maqsadda Mesopotamiya, Nil va Hind vodiylari, Xitoy, Qadimgi Yunoniston va Rim kabi qadimgi davrlarda dunyoning eng rivojlangan nuqtalari o'rganilgan. Bu mamlakatlarning har birida turizmning tarixiy holati o‘rganildi va qiyoslandi. Bundan tashqari, qadimgi davrlarda turizmning rivojlanishiga bevosita va bilvosita ta’sir ko‘rsatgan omillar o‘rganildi. Turizm va jamiyat rivojiga katta hissa qo‘shgan asosiy yangiliklar ham dolzarb mavzu sifatida ko‘rildi.
Мақолада суғурта бозорининг иқтисодиётдаги тутган ўрни, замонавий ҳолати ва ривожланиш тенденциялари ёритилган, ҳамда суғурта бозорининг лозим даражада ривожланишига салбий таъсир кўрсатаётган омиллар, муаммолар ва уларнинг ечимлари бўйича фикр юритилган.
Мазкур мақолада солиқ маъмуриятлари солиқ тўловчилар тажрибасини ошириш учун турли хил ва мураккаб электрон хизматлар қаторига эга бўлган рақамлаштирилмоқда. Шунга қарамай, электрон ҳукумат хизматларининг юқори даражада ишламай қолиши ҳисобга олинса, рақамли солиқ тизимининг муваффақияти учун зарур бўлган омилларни тушуниш жуда муҳим бўлиб ҳисобланади. Концептуал асос сиёсатчилар томонидан тўртта тоифага бўлинган солиқ маъмуриятларида рақамли хизматларни лойиҳалашда кўриб чиқиш учун ўн бешта мавзуни белгилайди – контекст, манфаатдор томонлар, технология ва намойиш этилган натижалар. Ушбу рамка, шунингдек, стратегияларни муваффақиятли ишлаб чиқишда мос ёзувлар нуқтаси бўлиб хизмат қилиши керак рақамли хизматларни солиқ маъмуриятларига жойлаштириш чораларидир. Рақамли солиқ маъмуриятининг хориж тажрибаси, мамлакатимизда уни қўллаш бўйича илмий-амалий хулоса ва таклифлар шакллантирилган.
Ушбу мақолада Ўзбекистонда хусусий мулкчиликнинг миллий иқтисодиётни ривожланишдаги ўрни, хусусий сектор субъектлари фаолиятининг холати баҳоланган, ривожланиш тенденциялари ва уларнинг инвестицион фаоллиги қиёсий таҳлил қилинган. Мақолада мамлакатда давлат мулкини хусусийлаштириш тамойиллари, хусусиятлари, амалга ошириш босқичлари, хусусий секторни қўллаб-қувватлашга қаратилган иқтисодий ислоҳотларнинг мазмуни, таркиби, такомиллаштириш йўналишлари тадқиқ этилган. Хусусий мулкчиликни ривожланиш омиллари, таркиби, ривожланиш истиқболлари, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни рақамлаштиришни миллий иқтисодиётнинг барқарор иқтисодий ривожланишини таъминлашга қаратилган илмий таклиф ва амалий тавсиялар ишлаб чиқилган.
мақолада минтақанинг ижтимоий–екологик тизими барқарор ривожланиш объекти сифатида ва минтақа иқтисодиётини стратегик бошқаришни марказсизлаштириш шароитида уларнинг ҳозирги тенденциялари кўриб чиқилган. Екологик ва ижтимоий омиллардан фойдаланишга асосланган минтақавий иқтисодий ривожланишни марказлаштирилмаган бошқаришнинг афзалликлари ўрганилмоқда.
Акциядорлик жамиятларида корпоратив маданиятни такомиллаштириш йўналишларини аниқлаш учун унинг афзалликлари ва муаммоларига эътибор қаратиш лозим. Самарали корпоратив маданият акциядорлик жамиятлари фаолияти ва узоқ муддатли истиқболларига бевосита таъсир қилади. Бундай маданият акциядорлик жамиятлари муваффақиятининг энг муҳим омилларидан бири бўлиб, рақобатдош устунликни сақлаб туришда муҳим ҳисобланади. Шунингдек, у корхонадаги шахсларнинг ахлоқий фазилатларига, фидойилигига, меҳнат унумдорлигига, жисмоний соғлиғига ва жамоада ишлайдиган одамларнинг ҳиссий фаровонлигига таъсир қилади. Ушбу мақолада акциядорлик жамиятларида учраётган корпоратив маданият муаммолари таҳлил қилинган ва уларга самарали ечимлар топиш йўлларини белгилаб берилган. Ҳамда корпоратив маданиятнинг муҳимлиги ва унинг компания фаолиятидаги ўрни, шунингдек, маданиятнинг иқтисодий кўрсаткичларга таъсири қўриб чиқилган. Муаммолар сифатида корпоратив маданиятнинг етарли даражада шаклланмагани, ходимлар ўртасидаги мулоқотнинг заифлиги, этика ва қадриятларга риоя қилинмаслиги каби жиҳатлар таҳлил қилинган. Ечимлар сифатида эса корпоратив маданиятни шакллантиришда стратегик ёндашувлар, мунтазам таълим ва тарбия дастурлари, очиқ мулоқот ва ишонч муҳитини яратиш, шунингдек, этика кодексларини ишлаб чиқиш ва жорий этиш таклиф қилинган. Тадқиқот акциядорлик жамиятлари учун корпоратив маданиятни яхшилаш ва самарали бошқариш бўйича амалий тавсияларни беради.
Ушбу мақолада давлат статистика ҳисоботларини ахборот тизими орқали қабул қилиш ва қайта ишлашнинг самарадорлик кўрсаткичлари тадқиқ қилинган. Давлат статистика ҳисоботларини қабул қилиш ва қайта ишлаш жараёнларининг ҳолати, шу билан биргаликда, ишлаб чиқилган статистик ахборот тизимларининг функционал жиҳатдан яхши фаолият кўрсатиши учун бир қатор омиллар ўрганилиб, хулоса ва таклифлар ишлаб чиқилган.
Agroklasterlarning samarali rivojlanishini ta’minlash va ularning iqtisodiy jarayonlarga ta’sirini baholashda econometrik modellashtirish muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu maqolada agroklasterlar faoliyatini tahlil qilish va optimallashtirishda panel ma’lumotlardan foydalanishning nazariy va amaliy jihatlari ko‘rib chiqiladi. Panel ma’lumotlar vaqt va hududiy omillarni hisobga olgani sababli, agroklasterlarning qisqa va uzoq muddatli dinamikasini o‘rganish imkonini beradi. Maqolada bir vaqtli tizimlashgan modellardan foydalanish, mazkur modellashtirish usuli yordamida endogenlik muammosini hal qilish hamda kointegratsiya usullarini qo‘llash kabi ekonometrik yondashuvlar tahlil qilinadi. Tadqiqot natijalari agroklaster tarmoqlarining barqaror rivojlanishini ta’minlash, samarali boshqaruv qarorlarini qabul qilish va klasterlararo integratsiya jarayonlarini optimallashtirish uchun ilmiy va amaliy asos bo‘lib xizmat qiladi.
Мақолада Ўзбекистон шароитида кичик ва ўрта бизнесда (КЎБ) инновацион фаолиятни ривожлантиришнинг ҳудудий иқтисодий имкониятлари, хусусиятлари ва инновацион омиллари таҳлил этилган. Ҳудудларнинг иқтисодий ривожланганлик даражасини ифодалавчи интеграл индекслар аниқланган ва шу индекслар ёрдамида ҳудудлар кесимида КЎБда инновацион фаолиятни ривожланишида имитацион инновациялардан фойдаланиш имкониятлари аниқланган.
Maqolada inson omilining transport tizimlariga ta’siri koʻrib chiqiladi. Inson xatti-harakatlari muhandislik tizimining muvaffaqiyatida hal qiluvchi rol oʻynashi isbotlangan. Shuning uchun loyihalash bosqichida odatiy inson xatti-harakati alohida e’tiborga olinishi muhimdir. Transport tizimlarini loyihalashda inson xatti-harakatlarining bir nechta variantlari taklif etiladi.
Ушбу илмий мақолада молия тизимига оид илмий қарашларнинг концептуал асослари ёритилган. Классик ва неоклассик молия назарияси тарафдорларининг молия тизими, унинг элементлари ва молиявий барқарорликка оид полисемантик тавсифдаги илмий қарашлари ўрганилган. Молия тизими барқарорлигига эндоген ва экзоген омиллар таъсирида уни таъминлаш истиқболларига оид илмий қарашлар тизимлаштирилган
Ushbu maqolada xorijiy investitsiyalarning mamlakatning makroiqtisodiy barqarorligida tutgan ahamiyati, xorijiy investitsiyalarni to’g’ridan-to’g’ri jalb qilishda kuzatilayotgan muammolar, yurtimizda ohirgi yillarda barqaror iqtisodiy o’sishga erishish uchun olib borilayotgan keng ko’lamli islohotlar haqida fikr yuritiladi. Aholi jon boshiga o’zlashtirilayotgan investitsiylar miqdorini oshirish yo’llari o’rganiladi. Tahlil qismida esa makroiqtisodiy barqarorlikga ta’sir o’tkazuvchi omillar qiyosiy va tanlanma usullar orqali chuqur tahlil qilinib natijalar olinadi. Olingan kuzatish va tahlillar orqali xulosa va takliflar beriladi.
Ushbu tadqiqot bank aktivlari va passivlari o'rtasidagi munosabatlarning bank rentabelligiga ta'sirini o'rganadi, moliyaviy natijalarda aktiv-passivlarni samarali boshqarishning muhim rolini ko'rsatadi. Banklar, birinchi navbatda, kreditlar va investitsiyalar kabi aktivlar bo'yicha olingan foizlar hisobidan daromad oladilar, passivlar bo’yicha foizli xarajatlar, shu jumladan depozitlar va qarzlar bo’yicha to’lanadigan foizlar esa ushbu daromad keltiruvchi aktivlarning moliyalashtirish manbalari tannarxini ifodalaydi. Ushbu ikki element o'rtasidagi muvozanat sof foizli daromadni (NII-Net interest income) va sof foizli marjani (NIM-Net interest margin) aniqlaydi, bu ikkalasi ham rentabellikning asosiy ko'rsatkichlari. Foiz stavkalari spredlari, aktivlar sifati, muddatlarning mos kelmasligi va likvidlikni boshqarish kabi omillar bankning rentabelligiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Yaxshi boshqariladigan aktiv-passiv aralashmasi daromad barqarorligini oshiradi va foiz stavkalarining o'zgarishi va likvidlik cheklovlari bilan bog'liq risklarni kamaytiradi. Aksincha, noto'g'ri boshqaruv marjaning qisqarishiga, xavfning oshishiga va potentsial moliyaviy beqarorlikka olib kelishi mumkin. Aktivlar va passivlar o'rtasidagi o'zaro bog'liqlikni tushunish va optimallashtirish banklar uchun maksimal rentabellikni oshirish, risklarni boshqarish va raqobatbardosh va tartibga solinadigan muhitda uzoq muddatli o'sishni ta'minlash uchun juda muhimdir. Shu nuqtai nazardan, men ushbu maqolamda bank daromadligini oshirishda sof foizli marjaning ahamiyati, hamda O’zbekiston Respublikasi bank tizimi faoliyatida bank ativlari va passivlari boshqarilishi holati va bank tizimi samaradorligiga ta’sirini ochib berishga harakat qildim.
Ushbu maqola mintaqa tashqi iqtisodiy aloqalarini rivojlantirishning zamonaviy tendensiyalari davlatlar va mintaqalararo iqtisodiy aloqalarni mustahkamlashga qaratilgan strategiyalar va amaliyotlarni o'z ichiga oladi hamda ushbu zamonaviy tendensiyalarning globalizatsiya va integratsiya, raqamli iqtisodiyot, barqaror rivojlanish, transport va logistika infratuzilmasini rivojlantirish, innovatsiya va texnologik taraqqiyot kabi asosiy yo'nalishlari borasida so’z boradi. Ushbu tendensiyalar mintaqalararo iqtisodiy aloqalarni rivojlantirishda asosiy omillar bo'lib, ular iqtisodiy o'sishni ta'minlash, savdo va investitsiya oqimlarini oshirish hamda barqaror rivojlanishni qo'llab-quvvatlashga xizmat qiladi. Yurtimizda bu tendensiyalar mamlakatning iqtisodiy barqarorligini ta'minlash va xalqaro savdoda raqobatbardoshligini oshirishda muhim rol o'ynaydi
