Ushbu maqolada maxsus iqtisodiy hududlarning nazariy-uslubiy asoslari o‘rganilgan bo‘lib, erkin iqtisodiy hamda maxsus iqtisodiy zonalarning farqli jihatlari keltirilgan. Maqolaning maqsadi Jahon xo’jaligida maxsus iqtisodiy hududlarning shakllanishi, ya’ni tashkil qilish va jahon xo’jaligida maxsus iqtisodiy hududlar faoliyatini rivojlantirish orqali “iqtisodiy mo’jiza”ga erishgan va milliy iqtisodiyot taraqqiyotida tashqi savdo-sotiq siyosatini ilmiy nuqtai nazardan tadqiq etish, uning ijobiy tomonlarini umumlashtirish asosida O’zbekistonda maxsus iqtisodiy hududlarni tashkil qilish va uni rivojlantirish istiqbollari, hamda maxsus iqtisodiy hududlarlarni tashkil etishdagi jahon tajribasidan O’zbekistonda foydalanish imkoniyatlari borasida takliflar ishlab chiqishdan iboratdir. Tadqiqot natijasida quyidagi xulosa va takliflar shakllantirilgan: erkin iqtisodiy zonalar ham maxsus iqtisodiy zonalarning bir turi bo‘lsa, erkin zonalar erkin portlar faoliyatini tavsiflaydi; xorijiy mamlakatlar amaliyotida maxsus iqtisodiy zonalarning erkin savdo zonalari, erkin ishlab chiqarish hududlari, erkin iqtisodiy hududlar, texnologik-innovatsion parklar va boshqa turlari keng qo‘llaniladi.
This article discusses the macroeconomic aspects of leasing investment as a mechanism of modernization of reproduction of the real sector of the economy, as well as its development in the conditions of transformation of the national economy.
Мазкур мақолада иқтисодий салоҳият тушунчаларига иқтисодчи олимлар томонидан берилган илмий назарий таърифлар ва уларнинг қиёсий таҳлили келтирилган, шунингдек, хизмат кўрсатиш соҳасида иқтисодий салоҳиятнинг илмий-назарий жиҳатларига урғу берилиб, хизмат кўрсатиш соҳасида иқтисодий салоҳиятдан фойдаланишни такомиллаштириш очиб берилди.
Ushbu maqolada raqamli iqtisodiyotga o‘tish sharoitida mamlakatimizda iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash masalalari bu borada xorijiy va mahalliy olimlarning ilmiy-nazariy qarashlari, g‘oyalari tahlil qilindi. Raqamli iqtisodiyotga o‘tishda eng avvalo huquqiy bazani yaratish va mavjud bazalarni takomillashtirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqildi.
Ushbu maqolada Oʻzbekiston iqtisodiyotida axborotlashtirish sohasining ahamiyati tobora ortib bormoqda. Axborot texnologiyalarining rivojlanishi va ularning iqtisodiy tizimga integratsiyasi, mamlakatning iqtisodiy oʻsishi, samaradorlikning oshishi va raqobatbardoshlikni taʼminlashda muhim rol oʻynaydi. Axborotlashtirish, ayniqsa, davlat boshqaruvi, biznes va taʼlim sohalarida zamonaviy texnologiyalarni joriy etish orqali iqtisodiy jarayonlarni yanada soddalashtirish va tezlashtirish imkonini yaratadi. Xususan, raqamli iqtisodiyot, elektron tijorat, onlayn xizmatlar, hamda maʼlumotlar bazalari va sunʼiy intellekt texnologiyalarining qoʻllanilishi orqali resurslarni samarali boshqarish, ishlab chiqarish va xizmat koʻrsatish jarayonlarini optimallashtirishga erishilmoqda. Shuningdek, axborotlashtirishning rivojlanishi ishbilarmonlik muhitini yaxshilash, yangi ish oʻrinlarini yaratish va iqtisodiy barqarorlikni taʼminlashda ham oʻz taʼsirini koʻrsatmoqda. Mazkur maqolada axborot texnologiyalarining iqtisodiyotga integratsiyalashuvi, raqamli transformatsiya jarayonlari va ular bilan bogʻliq iqtisodiy natijalarni oʻrganishni taqozo etadi. U, shuningdek, Oʻzbekistonning raqamli iqtisodiyotga oʻtish jarayonida yuzaga kelayotgan imkoniyatlar va muammolarni tahlil etadi.
Мақолада замонавий иқтисодий трансформациялар, иқлим ўзгаришлари, билимлар иқтисодиётининг вужудга келиши, глобаллашув жараёнлари билан боғлиқ дунё аҳолисининг дунёқараши, хулқ-атвор тамойиллари тобора бир хиллашиб бораётганлиги билан боғлиқ равишда ҳукмрон иқтисодий тафаккурнинг ҳозирги давр ижтимоий-иқтисодий муаммоларига жавоб бера олмай қолаётганлигини ҳисобга олиб, нафақат иқтисодий, балки ижтимоий-маданий, маънавий-этик ва маънавий-психологик жиҳатларни акс эттирадиган кишилар ўртасидаги муносабатларнинг амал қилиши янги тамойилларини ишлаб чиқишга алоҳида эътибор қаратиш лозимлиги таъкидланган. Бу иқтисодиёт назарияси фанининг иқтисодий сиёсатнинг назарий асоси, бошқа иқтисодий фанларнинг назарий-услубий асоси сифатидаги вазифаларини трансформация жараёнлари туфайли етарли даражада бажара олмаётганлиги билан боғлиқлиги асосланган.
Maqolada paxta va to‘qimachilik klasterlari misolida O‘zbekiston Respublikasi sanoat klasterlarida iqtisodiy xavfsizlikning dolzarb masalalari tahlil qilingan. Iqtisodiy xavfsizlikning mohiyati nazariy nuqtai nazardan o‘rganilib, unga baho berishning ahamiyati bayon etilgan. Shuningdek, paxta-to‘qimachilik klasterlarining iqtisodiy ko‘rsatkichlari tahlil qilinib, ularning iqtisodiy barqarorligi va xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha tavsiyalar berildi.
Maqolada mamlakatimizda eksport va importning iqtisodiy oʼsishga ijobiy taʼsirini qoʼllab-quvvatlash tizimini takomillashtirish ahamiyati oʼsganligining sabablari hamda yangi jihatlarini yoritishga harakat qilingan. Samarali tashqi iqtisodiy faoliyatga oid jahon amaliyoti va eksport va importni soliqlar orqali ragʼbatlantirish mexanizmining zamonaviy trendlari tajribalarini oʼzlashtirish asosida uning samarali vosita va usullarini qoʼllash xususiyatlari va vazifalari bayon etilgan. Oʼzbekiston Respublikasini 2030-yilgacha ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish istiqbollarida samarali eksportning iqtisodiy oʼsishga ijobiy taʼsirini qoʼllab-quvvatlash yoʼnalishlari asoslab berilgan.
Maqola sanoat korxonalarida korporativ ijtimoiy javobgarlikni boshqarish (KSS) metodologiyasi asoslarini o'rganishga bag'ishlangan. Asarda KSSNING nazariy jihatlari, shu jumladan nazariy jihatlar, asosiy yondashuvlar va amaliy vositalar ko'rib chiqilgan. An'anaviy, strategik va integratsiya yondashuvlari kabi KSM boshqaruviga yondashuvlar tasnifi amalga oshirildi. Ekologik, ijtimoiy va iqtisodiy jihatlarni hisobga olgan holda sanoat korxonalarida KSSNI qo'llashning o'ziga xos xususiyatlariga alohida e'tibor qaratilmoqda.
О‘zbekistonda iqtisodiyot tarkibini diversifikatsiya qilish va uning raqobatbardoshligini oshirish, iqtisodiyotning barcha tarmoqlariga bozor mexanizmlarini izchillik bilan joriy etish, kambag‘allikni qisqartirish va aholi farovonligini oshirish,raqamli iqtisodiyotni jadal rivojlantirish, davlat kompaniyalarini transformatsiya qilish, davlatning iqtisodiyotdagi ishtirokini kamaytirish orqali barqaror iqtisodiy о‘sishni ta’minlash hozirgi kunda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning ustuvor yо‘nalishlarini tashkil etadi. Mazkur iqtisodiy islohotlar doirasida hududlarning moliyaviy salohiyatini oshirish, yalpi hududiy mahsulot hamini oshirish kabi masalalar muhim о‘rin tutadi. Shundan kelib chiqqan holda mazkur maqolada hududlarning moliyaviy salohiyatini oshirishning nazariy jihatlari tahlil qilingan.
Ushbu maqolada sunʼiy intellekt va avtomatlashtirishning iqtisodiyotdagi oʻrni va taʼsiri tahlil qilinadi. Avtomatlashtirish jarayoni va sunʼiy intellekt texnologiyalarining rivojlanishi ishchi kuchining oʻzgarishi va iqtisodiy inqiloblarga olib kelishi mumkin. Biroq bu jarayonlar yangi ish oʻrinlarini yaratish bilan birga ayrim sohalarda ishchilarni yoʻqotishga ham sabab boʻlishi mumkin. Maqolada avtomatlashtirishning iqtisodiy va ijtimoiy jihatlari, ish oʻrinlarining yoʻqolishi va yangi imkoniyatlarning yaratilishi masalalari koʻrib chiqiladi.
Мақолада суғурта компанияларининг иқтисодий ва молиявий барқарорлигини таъминлашнинг иқтисодий мазмуни ва аҳамияти тадқиқ қилинади. Суғурта соҳасининг иқтисодий муҳити, унинг ўзгаришларга бўлган сезгирлиги, шунингдек, молиявий ва статистик таҳлиллар орқали суғурта компанияларининг барқарорлигини таъминлаш илмий ва амалий жиҳатлари қиёсий ўрганилади. Шунингдек, суғурта компанияларининг молиявий барқарорлиги нафақат соҳанинг ўзига, балки миллий иқтисодиётга ҳам катта таъсир кўрсатади, шу боис мазкур мақолада мамлакатлар иқтисодиётидаги суғурта тизимини мустаҳкамлашга қаратилган таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.
Mazkur maqolada O‘zbekistonda fuqarolar daromadlari darajasi va inson kapitali rivojlanishi, shuningdek, aholi turmush darajasi o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik o‘rganiladi. Aholi daromadlarining hududlar bo‘yicha tarkibi tahlil qilinadi, daromadlarning ta'lim, sog‘liqni saqlash va inson kapitali bilan bog‘liq boshqa aspektlarga ta'siri baholanadi. Tadqiqot turli iqtisodiy tarmoqlardagi ish haqi va daromadlar to‘g‘risidagi ma'lumotlarga asoslangan. Maqsad aholi turmush darajasini yaxshilashga ta'sir etuvchi asosiy omillarni aniqlash va barqaror rivojlanish uchun mintaqaviy iqtisodiy siyosatni optimallashtirish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.
Mazkur maqolada savdo xizmatlarini rivojlantirishning strategik yo‘nalishlari tahlil qilingan. Zamonaviy iqtisodiy sharoitda savdo xizmatlari nafaqat iqtisodiy o‘sishning muhim omili, balki innovatsion biznes modellarini shakllantirishda ham muhim rol o‘ynaydi. Tadqiqotda savdo xizmatlarining asosiy yo‘nalishlari, ularning iqtisodiy samaradorligi va kelajakdagi rivojlanish istiqbollari ko‘rib chiqiladi. Shuningdek, O‘zbekistonda savdo xizmatlarini modernizatsiya qilish bo‘yicha takliflar ishlab chiqilgan.
Мақолада олимларнинг мулк, мулк тури ва мулк шакли тушунчаси ҳақидаги фикрларининг ноаниқлиги таҳлил қилинган. Муаллиф мулкчилик шаклларининг хилма-хиллиги ва кўп хусусиятли иқтисодиёт тушунчаларини аниқлашда намоён бўладиган мулкнинг ҳуқуқий ва иқтисодий жиҳатларини қориштириш муаммосига эътибор қаратади. Мулк масалалари доирасида муаллиф аграр муносабатларнинг методологик жиҳатларини - меҳнатнинг умумийпредмети ва барча бойликларнинг асл манбаи бўлган ер ҳақидаги муносабатларни белгилаб берган.
Maqola ta'lim xizmatlari bozorida iste'molchilar xulq-atvorini shakllantirishning nazariy jihatlarini o'rganishga bag'ishlangan. Muallif iste'molchilar tomonidan ta'lim xizmatlarini tanlash va idrok etishga ta'sir qiluvchi mexanizmlarni tushunishning asosiy tushunchalari va nazariyalarini ko'rib chiqgan. Maqolada ta'lim sohasida iste'molchilarning xohish-istaklarini shakllantirishga ta'sir qiluvchi omillar, jumladan, ijtimoiy-madaniy, iqtisodiy va psixologik jihatlar ko'rib chiqiladi.
Ушбу мақолада иқтисодиёт тармоқлари, уларнинг фарқли жиҳатлари, ихтисослашув жараёнининг тадбиркорлик фаолиятининг ривожланишига таъсири йўналишлари, тармоқ ёки иқтисодий фаолият тури бўйича ихтисослашувнинг кичик бизнес фаолиятининг ривожланишига таъсири, “Тармоқ” тушунчаси таърифига иқтисодий ва қонунчилик жиҳатидан ёндашувларнинг хусусиятлари, Европа ва Осиёдаги кичик тадбиркорликнинг тармоқ жиҳатидан таркибий тузилмаси, Европа Иттифоқида инвестицияларни тармоқлар бўйича тақсимланиши масалалари ёритилган.
Ushbu maqola O‘zbekiston yoqilg‘i-energetika sanoati korxonalariga misol tariqasida barqaror rivojlanish samaradorligini baholashning integratsiyalashgan metodologiyasining tashkiliy mexanizmini o‘rganishga bag‘ishlangan. Ishda iqtisodiy, ma’muriy va ijtimoiy-psixologik usullardan iborat boshqaruvning nazariy va amaliy jihatlari ko‘rib chiqilgan. Mualliflar korxonalarning barqarorligini ko‘p sonli ko‘rsatkichlarga asoslangan holda va korxona faoliyatining turli jihatlari hisobga olingan holda tahlil qilishga kompleks yondashuvni taklif etilgan.
Ушбу мақолада халқаро иқтисодий интеграциянинг моҳияти, аҳамияти ва назарий асослари ёритиб берилган. Шунингдек, халқаро иқтисодий интеграциянинг ривожланиш босқичлари ҳамда унинг мамлакатлар иқтисодиётига кўрсатадиган таъсири баён этилган.
Ушбу мақола Ўзбекистон шароитида суғурта компаниялари молиявий барқарорлигининг иқтисодий моҳиятини ўрганишга бағишланган. Ўзбекистон суғурта бозорига хос бўлган молиявий барқарорликни аниқлашнинг турли жиҳатларига алоҳида еътибор қаратилмоқда. Тадқиқот жорий маълумотлар ва адабиётлар манбаларини таҳлил қилиш, шунингдек суғурта соҳасидаги мутахассисларнинг тажрибасига асосланган.
Бозор иқтисодиёти шароитида ликвидлик ва тўлов қобилияти корхоналарнинг молиявий-хўжалик фаолиятининг, хусусан нефтни қайта ишлашнинг муҳим хусусиятлари ҳисобланади. Молиявий ҳолат корхонанинг рақобатбардошлигини, унинг бизнес жараёнларидаги салоҳиятини, молиявий ва бошқа муносабатларда корхона ва унинг контрагентларининг иқтисодий манфаатлари қай даражада ҳурмат қилинишини белгилайди. Ликвидлик - бу активни бизнесда, иқтисодиётда сотиш ёки нархларни сезиларли даражада ўзгартирмасдан ва қийматини озгина йўқотмасдан инвестиция қилиш қобилияти. Енг ликвид актив-бу пул ёки нақд пул бўлиб, у дарҳол иқтисодий операцияларни амалга ошириш, шу жумладан сотиб олиш, сотиш, қарзларни тўлаш ва шошилинч истак ва еҳтиёжларни қондириш учун ишлатилиши мумкин. Ҳар қандай компаниянинг асоси ликвидликдир. Ҳар бир компания учун ликвидликни ҳар томонлама баҳолаш зарур, чунки бу келажакдаги хатти-ҳаракатларни башорат қилишга ёрдам беради. Мақолада ликвидлик ва тўлов қобилиятининг назарий жиҳатлари кўриб чиқилади, асосий камчиликлар ва муаммоларни баҳолашда нефтни қайта ишлаш заводи таҳлил қилинади ва молиявий ҳолатни яхшилаш бўйича тавсиялар берилади
Mazkur tadqiqot ishida investitsiya loyihalarini boshqarish jarayonida vaqt va samaradorlik omillari qanday baholanayotgani yoritib beriladi. Asosiy e'tibor loyihaning hayotiy sikli davomida samaradorlikni oshirish va loyihaning amalga oshirilish muddatlarini qisqartirish orqali iqtisodiy foyda olish imkoniyatlariga qaratilgan. Bu mavzu hozirgi kunda juda dolzarb bo‘lib, loyihalarning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi va ularning iqtisodiy samaradorligini oshirish uchun asosiy mezonlardan biri sifatida qaralmoqda. Investitsiya loyihalari bo‘yicha qaror qabul qilish jarayoni ko‘pincha resurslarning cheklanganligi va vaqt omili bilan bog‘liq bo‘lib, samarali rejalashtirish va boshqaruv talab etiladi. Tadqiqotda loyihalarni boshqarishning nazariy va amaliy jihatlari o‘rganilgan. Jumladan, loyihalarning vaqtni tejash imkoniyatlari va rentabelligini oshirish uchun samaradorlik mezonlari tahlil qilingan. Vaqtni boshqarishning loyiha iqtisodiyotiga ta'siri chuqur o‘rganilib, turli loyihalarni amalga oshirishda vaqtni qisqartirish orqali iqtisodiy foyda olish imkoniyatlari ko‘rib chiqilgan. Tadqiqotda loyiha boshqaruvi samaradorligini oshirish uchun zarur bo‘lgan omillar, shu jumladan, moliyaviy resurslarning optimal taqsimoti, ish kuchi va texnologik infratuzilma kabi ko‘rsatkichlar tahlil qilinadi. Loyiha boshqaruvida vaqtni to‘g‘ri rejalashtirish va samarali foydalanishning investitsiya jarayoniga ta'siri amaliy misollar yordamida ko‘rsatilgan. Ishda nazariy asoslar bilan bir qatorda, O‘zbekiston va xalqaro tajribaga asoslangan misollar keltirilgan.
О‘zbekistonda iqtisodiyot tarkibini diversifikatsiya qilish va uning raqobatbardoshligini oshirish, iqtisodiyotning barcha tarmoqlariga bozor mexanizmlarini izchillik bilan joriy etish, kambag‘allikni qisqartirish va aholi farovonligini oshirish, raqamli iqtisodiyotni jadal rivojlantirish, davlat kompaniyalarini transformatsiya qilish, davlatning iqtisodiyotdagi ishtirokini kamaytirish orqali barqaror iqtisodiy о‘sishni ta’minlash hozirgi kunda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning ustuvor yо‘nalishlarini tashkil etadi. Mazkur iqtisodiy islohotlar doirasida budjet siyosatini takomillashtirish, budjet mablag‘laridan foydalanish samaradorligin oshirish kabi masalalar muhim о‘rin tutadi. Shundan kelib chiqqan holda mazkur maqolada budjet siyosati samaradorligini oshirishning nazariy jihatlari tahlil qilingan
Mazkur maqola axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) xizmatlaridan foydalanishning o‘sishini, uning iqtisodiyotning turli sohalariga ta’sirini va keltirib chiqaradigan yangi imkoniyatlar va muammolarni tahlil qilishga bag‘ishlangan. Tadqiqotda AKT xizmatlaridan foydalanishning samaradorligi va iqtisodiy o‘sishga ta’siri, shuningdek, iqtisodiy tengsizlik va kiberxavfsizlik kabi muhim jihatlar ko‘rib chiqiladi.
