Мазкур мақолада маҳсулот(иш, хизмат) сотиш ҳажмининг таҳлили ва унинг асосий йўналишлари талқин этилган. Шунингдек, мақолада турли илмий манбаларда сотиш ҳажми таҳлили бўйича маҳаллий ва халқаро иқтисодчи олимларнинг ёндошувлари келтирилган. Тадқиқот натижасида маҳсулот сотиш ҳажмини таҳлил қилиш бўйича муаллиф методикаси келтирилган, уни ошириш имкониятлари баён этилган.
Maqola soliq tekshiruvi tadbirlarining byudjet tizimiga taʼsirini oʻrganish, ularning samaradorligi va rivojlanish istiqbollarini tahlil qilishga bagʻishlangan. Maqolada soliq tekshiruvlarining asosiy maqsad va vazifalari, ularning byudjet uchun ijobiy va salbiy oqibatlari muhokama qilinadi. Soliq tekshiruvlarining soliq tushumlarini koʻpaytirish, soliq intizomini yaxshilash va yashirin iqtisodiyotga qarshi kurashishdagi taʼsiriga alohida eʼtibor qaratilmoqda. Maqolada, shuningdek, yuqori maʼmuriy xarajatlar bilan bogʻliq muammolar, biznes muhitiga mumkin boʻlgan salbiy taʼsirlar va samarasiz tekshirishlar natijasida yuzaga keladigan xavflar muhokama qilinadi. Soliq nazorati sohasidagi joriy tendensiyalar, jumladan, jarayonlarni avtomatlashtirish va katta maʼlumotlarni tahlil qilish texnologiyalaridan foydalanish tahlil qilinadi. Xulosa oʻrnida, soliq tekshiruvi tizimini takomillashtirishning asosiy yoʻnalishlari, xususan, raqamlashtirish, soliq inspektorlari malakasini oshirish va soliq toʻlovchilar bilan oʻzaro hamkorlikning yanada shaffof tizimini yaratish kabilar alohida taʼkidlandi. Maqolada soliq tekshiruvlari samaradorligini va byudjet tizimining barqarorligini oshirish maqsadida ularni optimallashtirish boʻyicha tavsiyalar berilgan.
Mazkur maqolada respublikamizda so‘nggi yillarda mamlakatda soliq va moliya sohalarida tadbirkorlik faoliyatini yuritish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, investitsiya muhitini yaxshilash hamda biznes doiralarining ishonchini yanada mustahkamlashga qaratilgan keng ko‘lamli islohotlar yoritilgan. Shu bilan birga, iqtisodiyotda yashirin aylanma savdo va umumiy ovqatlanish, avtotransportda tashish, uy-joy qurilishi va ta’mirlash, turarjoy xizmatlarini ko‘rsatish kabi sohalar o‘rganilib, xorij tajribasi, mamlakatimizda uni qo‘llash bo‘yicha ilmiy-amaliy xulosa va takliflar shakllantirilgan.
Mazkur maqolada joriy majburiyatlarning tasnifi va ularni hisobga olish prinsiplariga qaratilgan boʻlib, majburiyatlarni aniq va toʻgʻri hisoblash, ularning moliyaviy hisobotlarda aks ettirilishini taʼminlash orqali moliyaviy axborotning ishonchliligini oshirish zarurligi taʼkidlangan. Joriy majburiyatlar hisobida qoʻllaniladigan zamonaviy usullar va ularning ahamiyati tahlil qilinib, bu jarayonlarni soddalashtirish va natijada moliyaviy tahlilni takomillashtirish yoʻllari koʻrib chiqilgan.
Ushbu maqolaning maqsadi AKT rivojlanishi, eksport diversifikatsiyasi va daromadlar tengsizligi o‘rtasidagi bog‘liqlikni empirik tadqiq qilishdan iborat. Tadqiqot 2002-2019 yillardagi 83 mamlakat ma’lumotlarini panel kvantil regressiya usuli yordamida tahlil qilishga asoslangan. Tahlil natijalariga binoan, AKT daromadlar tengsizligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi, bu ta’sir Jini koeffitsiyenti yuqori bo‘lgan mamlakatlarda ko‘proq namoyon bo‘ladi. Eksport diversifikatsiyasi ham daromadlarning teng taqsimlanishiga yordam beradi, uning ta’siri past va o‘rta darajadagi tengsizlikka ega bo‘lgan mamlakatlarda ko‘proq namoyon bo‘ladi. Bundan tashqari, AKT indeksining eksport konsentratsiyasi indeksi bilan o‘zaro ta’siri daromadlar tengsizligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi, bu ta’sir taqsimotning yuqori kvantillarida kuchliroqdir. Shunga koʻra, daromadlar tengsizligi yuqori boʻlgan mamlakatlarga iqtisodiyotni raqamlashtirish va eksport diversifikatsiyasini oshirishga alohida eʼtibor qaratish tavsiya etiladi.
Ушбу мақола марказий банк рақамли валютасининг (CBDC) пул тизимининг ишлашига таъсирини ўрганувчи тадқиқотларни ҳар томонлама таҳлил қилади. Тадқиқотларнинг тизимли таҳлили ва синтези асосида пул тизимининг асосий элементларини, жумладан, пул агрегатлари, инфляция, фоиз ставкалари ва банк ликвидлигини қамраб олувчи рақамли валютанинг таъсир йўналишлари аниқланган. Тадқиқот натижалари рақамли валюталарни жорий этиш стратегияларини ишлаб чиқиш ва уларнинг макроиқтисодий барқарорликка потенциал таъсирини баҳолаш учун фойдали бўлиши мумкин.
Ushbu maqolada korxonalarning raqobatbardoshligi va iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash strategiyalari bozor sharoitlarida ko‘rib chiqiladi. Bozor raqobatining kuchayishi sharoitida korxonalar faoliyatining barqarorligi va samaradorligini oshirish masalalari muhim ahamiyat kasb etmoqda. Maqolada iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlashda moliyaviy barqarorlik, tashqi tahdidlarga qarshi chidamlilik hamda bozor talablariga moslashuvchanlikka asoslangan yondashuvlar tahlil qilinadi. Tadqiqot doirasida raqobatbardoshlik omillarini aniqlash va korxonalar iqtisodiy xavfsizligini mustahkamlashga qaratilgan tavsiyalar ishlab chiqiladi. Shuningdek, maqolada raqobatbardoshlikni oshirish uchun innovatsion texnologiyalar va strategik rejalashtirishning ahamiyati yoritiladi.
Mazkur maqolada salam va istisno’ shartnomalarining qiyosiy tahlili amalga oshirilgan. Jumladan, qiyosiy tahlilda shartnomalarning o‘ziga xos xususiyatlari, ularning amaliyotda qo‘llanilishi va iqtisodiy jihatlari o‘rganilgan. Shuningdek, mushoraka-istisno’-ijaraga asoslangan davlat xususiy-sheriklik (DXSh) infratuzilma loyihalarini moliyalashtirish tuzilmasi va bosqichlari haqida ham ma’lumotlar keltirilgan.
Oʻzbekiston Respublikasi hududlarining investitsion jozibadorligiga taʼsir etuvchi omillar tahlili iqtisodiy, ijtimoiy va infratuzilma koʻrsatkichlarini oʻrganishni oʻz ichiga oladi. Asosiy omillar qatoriga rivojlangan infratuzilma mavjudligi, resurslarga kirish, davlat ko‘magi va urbanizatsiya darajasi kiradi. Erkin iqtisodiy zonalar (EIZ) rivoji va biznes iqlimini yaxshilash ham hududlarning investorlar uchun jozibadorligini oshirishda muhim rol oʻynaydi. Tadqiqot hududlarning kuchli va zaif tomonlarini aniqlashga yordam beradi, bu esa investitsiyalarni jalb qilish va O‘zbekistonda iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish bo‘yicha samarali strategiyalar ishlab chiqishga xizmat qiladi.
Keyingi yillarda dunyo mamlakatlari qisqa va uzoq muddatli byudjet-soliq siyosatiga oid strategiyasini ishlab chiqishda soliq to‘lovchilar tomonidan soliqdan qochish holatlari oldini olish va uni kamaytirishning turli xil mexanizmlarini joriy etishga alohida e’tibor bermoqda. Shu bilan birga, sohalar o‘rganilib, xorij tajribasi, mamlakatimizda uni qo‘llash bo‘yicha ilmiy-amaliy xulosa va takliflar shakllantirilgan.
Ushbu tadqiqot inson resurslarini boshqarishda ma’lumotlarni yig‘ish, tahlil qilish va tizimlashtirish jarayonlarini avtomatlashtirishning istiqbollarini o‘rganishga qaratilgan. Tadqiqot doirasida inson resurslari boshqaruvining zamonaviy yondashuvlari, avtomatlashtirilgan tizimlarning ahamiyati va ularning samaradorlikka ta’siri tahlil qilindi.
Ushbu maqolada Excel fayllaridagi ma’lumotlarni tahlil qilish, solishtirish va farqlarini avtomatik tarzda aniqlash uchun ishlab chiqilgan dasturiy yechim haqida ma’lumot berilgan. Dastur ikki faylni “familya” ustuni bo‘yicha birlashtiradi, ular orasidagi tafovutlarni aniqlaydi va 1 dan katta farqlarni qizil rangda belgilab beradi. Dastur buhgalterlik va auditorlik hisobotlarini tezkorlik bilan tahlil qilish va shffof hujjatlar shakllantirish imkonini beradi.
Ushbu maqolada riskka asoslangan kapital (Risk-Based Capital, RBC) modelining Oʻzbekiston Respublikasi sugʻurta bozori sharoitlariga moslashtirilishi imkoniyatlaritahlil qilinadi. Xususan, xalqaro tajriba – Avstraliya modeli (APRA) asosida, RBC modelining asosiy komponentlari: sugʻurta mukofoti riski, majburiyatlar riski va aktivlar riski boʻyicha empirik tahlil oʻtkazildi. Tadqiqot natijalari kapitalga boʻlgan ehtiyojning asosan sugʻurta xavflari bilan bogʻliqligini koʻrsatdi hamda mavjud qatʼiy normativ yondashuvdan riskka yoʻnaltirilgan moslashuvchan tizimga oʻtish zaruratini taʼkidladi. Maqolada RBC tizimini bosqichma-bosqich joriy etish boʻyicha takliflar berilgan: milliy model ishlab chiqish, aktuar maʼlumotlar bazasini yaratish va meʼyoriy-huquqiy hujjatlarni isloh qilish.
Мазкур мақолада мамлакатда солиқ соҳаларида тадбиркорлик фаолиятини юритиш учун қулай шарт-шароитлар яратиш, бизнес доираларнинг ишончини янада мустаҳкамлашга қаратилган кенг кўламли ислоҳотларни такомиллаштиришда ҳудудлараро солиқ инспекциясини ўрни ва аҳамияти ёритилган. Шу билан бирга, Ўзбекистон солиқ тизимида Давлат улушига эга бўлган йирик солиқ тўловчилар маъмурчилигида амалга оширилаётган айрим муҳим ислоҳотлар ўрганилиб, хориж тажрибаси, мамлакатимизда уни қўллаш бўйича илмий-амалий хулоса ва таклифлар ишлаб чиқилган.
Mazkur maqolada zamonaviy jamiyatda ijtimoiy tadbirkorlikning roli, uning iqtisodiy va ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashdagi ahamiyati chuqur tahlil qilingan. Tadqiqotda O‘zbekiston misolida ijtimoiy tadbirkorlikning rivojlanish tendensiyalari, davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash mexanizmlari, subsidiyalar va imtiyozli kreditlar asosidagi amaliy tajribalar o‘rganildi. Shuningdek, ijtimoiy tadbirkorlikning rivojlanishiga to‘sqinlik qilayotgan asosiy muammolar – huquqiy bo‘shliqlar, moliyaviy savodxonlikning pastligi va innovatsion texnologiyalarning sust joriy etilishi chuqur tahlil etildi. Maqolada mavjud imkoniyatlar asosida bir qator amaliy taklif va tavsiyalar ishlab chiqilgan bo‘lib, ular sohaga institutsional asos yaratish, qonunchilikni mustahkamlash va ijtimoiy innovatsiyalarni rag‘batlantirishga qaratilgan.
Mazkur maqola O‘zbekiston Respublikasida byudjet buyurtmachilari tomonidan amalga oshiriladigan davlat xaridlari tizimini tahlil qilishga bag‘ishlangan. Davlat xaridlari mamlakatning moliyaviy resurslarini samarali boshqarishda muhim vosita bo‘lib, ayniqsa, davlat mablag‘larini oqilona sarflash va shaffoflikni ta'minlashda katta ahamiyatga ega. Ushbu maqolada 2022-2024-yillar davomida davlat xaridlarida elektron auksionlar orqali erishilgan iqtisodiy samaradorlik va tejash ko‘rsatkichlari batafsil tahlil qilinadi. Janubiy Koreya, AQSh va Yevropa Ittifoqi kabi davlatlarning davlat xaridlarini raqamlashtirishda qo‘llanilgan ilg‘or amaliyotlarini o‘rganadi va O‘zbekiston sharoitida ularni tatbiq qilish imkoniyatlarini ko‘rib chiqadi. Tadqiqot natijalari elektron auksionlar orqali davlat xaridlarini raqobatbardosh, tejamkor va shaffof amalga oshirishning iqtisodiy samaradorligini ta’kidlaydi.
Maqolada iqtisodiyotning asosiy koʻrsatkichlari inflyatsiya va ishsizlikning iqtisodiy mazmuni oʻrganilib, mazkur iqtisodiy kategoriyalarning dinamik koʻrsatkichlari iqtisodiy-statistik tahlil qilingan. Inflyatsiya va ishsizlik oʻrtasidagi bogʻliqlik miqdoriy jihatdan oʻrganilgan hamda ekonometrik model ishlab chiqilgan. Inflyatsiya oʻzgarishiga ishsizlikning taʼsirini modellashtirish natijasida mazkur koʻrsatkichlarning keyingi yillarga prognoz koʻrsatkichlari hisoblangan.
Мазкур мақолада давлат бюджетининг давлат мулки орқали келадиган даромадлари таҳлили ва соҳадаги муаммолар берилган. Шунингдек, хорижий тажриба ҳамда соҳадаги таҳлилий маълумотлардан фойдаланилиб илмий-амалий хулоса ва таклифлар ишлаб чиқилган.
Nasiba Ashurova , Kristina Chekulaeva , Maksim Achilov
Maqola korporativ ijtimoiy javobgarlik (KIJ) konsepsiyasini tahlil qilish va uni jahon biznesidagi turli modellar orqali amalga oshirishga bag‘ishlangan. Yevropa, AQSh, Buyuk Britaniya, Yaponiya va Kanadada qo‘llaniladigan KIJ ning asosiy modellari ko‘rib chiqildi, ularning har biri madaniy, iqtisodiy va siyosiy sharoitlarni aks ettiruvchi o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Bundan tashqari, maqolada ta’kidlanishicha, inqiroz sharoitida KIJ biznes, jamiyat va tabiatni bog‘laydigan muhim mexanizmga aylanadi. Ijtimoiy mas’uliyat nafaqat moslashish va omon qolish vositasi, balki yanada rivojlanish uchun xizmat qiladi.
Ushbu maqolada mehmonxona va umumiy ovqatlanish xizmatlarini rivojlantirishning ekonometrik tadqiq etishning zamonaviy uslubiy sinergetik omilli yondashuvlari bilan bog‘liq muhim jihatlar bayon etilgan. Xususan, yashash joy va umumiy ovqatlanish korxonalar faoliyatining kompleks iqtisodiy tahlili uchun ko‘rsatkichlarning guruhlangan tizimi, korxonalar faoliyatini tahlil qilish tasnifining mezonlar bo‘yicha ssenariysi, rivojlantirishning sinergetik omillar to‘plamini shakllantirish sxemasi taklif etilgan.
Мақолада ТИФ Миллий банки мисолида банкнинг молиявий кўрсаткичлари амалий ҳолати таҳлили амалга оширилган ҳамда натижаларни шаклланишининг молиявий сабаблари ёритилган. Хусусан, тижорат банкларининг активлар ва пассивлар таркиби, активлар ва капитал рентабеллиги, каби кўрсаткичларнинг 7 йилллик динамикаси таҳлил қилинган ҳолда илмий хулосалар шакллантирилган.
Ушбу мақолада замонавий уй-жой фонди бошқарувини самарали ташкил этишнинг узоқ муддатли прогнози ва стратегик таҳлил натижалари ёритилган бўлиб, унда уй-жой фонди турларининг таснифи келтирилган. Ўзбекистон Республикасида уй-жой муаммосининг асосий таркибий қисмлари, табиатан мураккаб бўлган уй-жой фондининг муаммоли вазиятлари аниқланган. Хулосада замонавий уй-жой фонди бошқарувини самарали ташкил этишучун асосий вазифалар белгилаб берилган ва такомиллаштириш бўйича таклифлар ишлаб чиқилган.
