Ушбу мақолада, Ўзбекистонда баҳолаш фаолиятининг тадбиркорлик шакли сифатида шаклланиши, вужудга келиши ва ривожланиши, мамлакат иқтисодиётини изчил ва босқичма-босқич ислоҳ қилиш шароитида умуман тадбиркорлик ривожланишининг ўзига хос хусусиятлари, моддий ва номоддий асосий фондлар бозорининг инфратузилмавий таркибий қисми сифатида баҳолаш фаолияти ҳамда хўжалик юритиш бозор механизмалари ривожланишининг ўзига хоc жиҳатлари қаралган. Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси баҳолаш фаолиятининг шаклланиши, вужудга келиши ва ривожланиши тенденциялари тадқиқ этилган.
Maqolada mamlakatni ijtimoiy iqtisodiy yuksalish uchun asosiy omil hisoblangan erkin iqtisodiy zonalar, ularning jozibadorligi va yuqori texnologiyali yangi ishlab chiqarish quvvatlarini tashkil etish, hududlarni raqobatdosh va eksportga yo‘naltirilgan zamonaviy sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishni o‘zlashtirishga yanada faol jalb qilish, ishlab chiqarish, muhandislik-kommunikatsiya, yo‘l-transport, ijtimoiy infratuzilma va logistika xizmatlarini jadal rivojlantirishni ta’minlash uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb etishni kengaytirishning eng muhim omili sifatida erkin iqtisodiy zonalarni izchil rivojlantirish borasida yanada qulay shart-sharoitlar yaratish, ayniqsa, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik, eksport salohiyatini oshirish diversifikatsion siyosatni kuchaytirish mintaqalar iqtisodiyotini barqarorligini va mamlakatimizdagi hozirgi holati yoritib berilgan.
Содиқ Расулов, Санобар Маткулиева, Каромат Атабаева
Мазкур илмий мақолада қишлоқ хўжалигида амалга оширилаётган сиёсатнинг назарий асослари ва амалга ошириш механизмини такомиллаштириш, қишлоқ хўжалигининг таркиби ва ривожланиш тенденциялари, Ўзбекистонда қишлоқ хўжалигини ривожлантиришга инвестицияларни жалб қилишни фаоллаштириш ва инновацион технологияларини қўллаш самарадорлигини ошириш йўналиш-лари,иқтисодиётни модернизациялаш шароитида ҳудудларда қишлоқ хўжалигини ривожлантириш истиқболлари ёритилган.
Kichik biznes O‘zbekiston iqtisodiyotida muhim o‘rin tutib, ish o‘rinlari yaratish, innovatsiyalarni rivojlantirish va aholi turmush sifatini yaxshilashga ko‘maklashmoqda. Davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanayotgan chora-tadbirlarga qaramay, kichik biznes korxonalari yuqori soliq yuki, byurokratik to‘siqlar va moliyaviy resurslarning cheklanganligi kabi qator to‘siqlarga duch kelmoqda. Ushbu maqolaning maqsadi O‘zbekistonda kichik biznesning holatini har tomonlama tahlil qilish, asosiy muammolar va ularni hal etish bo‘yicha takliflarni aniqlashdan iborat. Maqolada tadbirkorlikning hozirgi tendensiyalari ko‘rib chiqiladi, sohaning o‘sishi va rivojlanishini aks ettiruvchi statistik ma’lumotlar taqdim etiladi va ishbilarmonlik muhitini yaxshilash bo‘yicha tavsiyalar beriladi. Tahlillar O‘zbekistonda kichik biznes salmoqli salohiyatga ega ekanligini, biroq davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanishini va mavjud chora-tadbirlarni optimallashtirishni talab qilishini tasdiqlaydi.
Мазкур мақолада озиқ-овқат саноатини ривожлантиришда хорижий тажрибалар таҳлил қилинган ва уларнинг Ўзбекистон саноати учун аҳамияти ўрганилган. Тадқиқот доирасида соҳанинг долзарб муаммолари кўриб чиқилди ва хорижий амалиёт асосида кластер моделларини жорий этиш имкониятлари таҳлил қилинди. Методология сифатида иқтисодий таҳлил ва қиёсий услублар қўлланилди. Тадқиқот натижасида инновацион технологияларни жорий этиш ва ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш йўналишлари кўрсатилган. Ушбу ишнинг илмий ва амалий аҳамияти шундаки, озиқ-овқат саноатини модернизация қилиш учун амалий тавсиялар тақдим этилган.
Maqolada infratuzilma faoliyatini takomillashtirish orqali kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish strategiyalari ko'rib chiqiladi. Moliyaviy xizmatlar, texnologik qo'llab-quvvatlash, huquqiy asos va logistika kabi infratuzilmaning turli elementlarini tahlil qilib, tadqiqotimizda kichik biznesning o'sishi va barqarorligiga hissa qo'shadigan asosiy omillarni aniqlaymiz. Tadqiqotlarimiz qulay ishbilarmonlik muhitini yaratish, resurslardan foydalanishni yaxshilash va tadbirkorlikni rivojlantirishning muhim omillari sifatida innovatsiyalarni rag'batlantirish muhimligini ta'kidlaydi. Natijalar shuni ko'rsatadiki, yaxshi rivojlangan infratuzilma nafaqat kichik biznesning operatsion ehtiyojlarini qondiradi, balki bozorda samarali raqobatlashishga imkon beradi.
Maqolada iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda inson kapitalini shakllantirish va rivojlantirish strategiyalari har tomonlama tahlil qilingan. Inson kapitali darajasini belgilovchi asosiy omillar, jumladan, ta’lim, sog‘liqni saqlash, ilmiy tadqiqotlar va innovatsiyalarga davlat va xususiy investitsiyalarning hajmi ko‘rib chiqiladi. Kasbiy kompetensiyalarni takomillashtirish va mehnat unumdorligini oshirishda korporativ sektorning roliga alohida e’tibor qaratilmoqda. Xalqaro tadqiqotlar ma’lumotlari va qiyosiy tahlillar asosida iqtisodiy rivojlanish darajasi turlicha bo‘lgan mamlakatlarda inson kapitalini boshqarishning tarkibiy xususiyatlari aniqlanadi. Barqaror iqtisodiy oʻsishni, raqobatbardoshlikni oshirish va ijtimoiy barqarorlikni taʼminlash uchun inson kapitaliga tizimli va ilgʻor investitsiyalarning muhim ahamiyati haqida xulosa qilingan
Ушбу мақолада туризм инфратузилмаси ва унинг иқтисодий ривожланишдаги роли таҳлил қилинади. Туризм соҳасидаги инфратузилма таркибий қисмлари, уларнинг иқтисодий аҳамияти ва ривожланиш стратегиялари кўриб чиқилган. Асосий эътибор транспорт, меҳмонхона инфратузилмаси, туристик агентликлар, ахборот-коммуникация технологиялари ва туристик ёрдамчи инфратузилмаларнинг аҳамиятига қаратилган. Ушбу соҳалардаги 2023 йилда Ўзбекистонда эришилган натижалар ва уларнинг иқтисодий таъсири таҳлил қилинган.
Mazkur maqolada bugungi kunda yuzaga kelayotgan global iqlim oʻzgarishi natijasida yashil iqtisodiyotga oʻtish qanchalik muhim ekanligi keltirib oʻtilgan. Shuningdek, ekologik va ijtimoiy muammolar sababli yashil iqtisodiyotni rivojlantirishning ustuvor vazifalari hamda yashil iqtisodiyotni rivojlantirishda banklarning rolini oshirish masallari va banklarda ekologik va ijtimoiy risklar va ularni baholash, yashil kreditlar, yashil obligatsiyalarni kengaytirish borasida amalga oshirilayotgan ishlar keltirilgan.
Ushbu maqolada mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishning istiqbollari, xorijiy modellar orqali tadbirkorlikni rivojlantirish asosida kambag‘allikni qisqartirish yo‘nalishlari, bu borada xorijiy va mahalliy olimlarning ilmiy-nazariy qarashlari, qiyosiy tahlil natijalari berilgan. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga doir muammolar ochib berilib va bu muammolarni yechishga doir xulosa va takliflar keltirib o‘tilgan.
Ushbu maqolada O‘zbekiston va Markaziy Osiyo mamlakatlarining iqtisodiy rivojlanishida turizm industriyasi o‘rni tahlil etilgan bo‘lib, muallif tomonidan ushbu mamlakatlarning pandimeyadan oldingi va keyingi davrida turizmni rivojlantirish borasida olib borgan ishlari, sohani rivojlantirishdagi strategik dasturlari o‘rganilgan. Turizm industriyasini rivojlantirishda mamlakatlarning tajribalari, kuchli va kuchsiz tomonlari tahlil qilingan.
Inson kapitalining davlatning iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy rivojlanishining asosiy omili sifatidagi roli doimiy ravishda o‘sib bordi va o‘sishda davom etmoqda. Insoniyat o‘z taraqqiyotida sanoat bosqichidan postindustrial bosqichga o‘tgandan so‘ng, intellektual resurslar jamiyat taraqqiyoti va farovonligining asosiy omillaridan biriga aylandi. Rivojlangan mamlakatlarning milliy boyligida aynan inson kapitalining yuqori ulushi ularning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining yuqori darajasini tushuntiradi. Ushbu maqolada mamlakatning iqtisodiy o‘sishini ta'minlash uchun inson kapitaliga investitsiyalarning ahamiyatini ko‘rib chiqadi. Ushbu maqolada inson kapitaliga investitsiyalarning iqtisodiyot faoliyati samaradorligi, shuningdek jamiyatning siyosiy va ijtimoiy barqarorligi uchun ahamiyati ko‘rib chiqiladi.
Maqolada Qozog'iston tadbirkorlik sub'ektlarini qo'llab-quvvatlash bo'yicha davlat chora-tadbirlarini har tomonlama tahlil qilish asosida kichik va o'rta tadbirkorlik sub'ektlarining (KO'T) hozirgi holati, ularning o'sishi va rivojlanishini cheklaydigan asosiy to'siqlar ko'rib chiqilgan. Kreditlash, soliqqa tortish va axborot resurslaridan foydalanish muammolariga alohida e'tibor qaratilgan. Mualliflar tomonidan Qozog'iston hukumati tomonidan milliy dasturlar va tashabbuslar orqali amalga oshirilgan samarali strategiyalarni o'rganilgan va ularning samaradorligini mavjud empirik ma'lumotlar asosida baholangan. Shuningdek, eng muvaffaqiyatli rag'batlantirish mexanizmlarini aniqlash uchun xalqaro tajriba tahlili ham o'tkazilgan. Tadqiqot ishida institutsional muhitni yaxshilash va KO'Bni rivojlantirishning ustuvor yo'nalishlarini qo'llab-quvvatlashning kompleks tizimini ishlab chiqish bo'yicha aniq tavsiyalar berilgan. Korxonalarning innovatsion faoliyat uchun qulay shart-sharoitlar yaratish va eksport salohiyatini oshirishning ahamiyati muhokama qilingan. Hulosa qismi barqaror ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishga erishish uchun davlat darajasida strategik rejalashtirishga bag'ishlangan.
Мақола ҳудудларда ишлаб чиқаришни ривожлантириш бўйича стратегик режалаштиришни амалга оширишнинг нозик жиҳатларини ўрганади. Ноёб ижтимоий-иқтисодий муҳитт, маданий омиллар ва географик ўзгаришлар стратегик режалаштиришга мослаштирилган ёндашувни тақозо этади. Ўзбекистонга хос бўлган назарий асослар, методологик ёндашувлар ва реал амалиётларни таҳлил қилиб, ушбу мақола мамлакат минтақаларида иқтисодий ўсишни ва барқарор ривожланишни рағбатлантириш учун стратегик режалаштиришдан қандай самарали фойдаланиш мумкинлиги ҳақида тушунча беради.
Ушбу мақолада қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини изчил ривожлантириш, мамлакат озиқ-овқат хавфсизлигини янада мустаҳкамлаш, пахта экин майдонларини қисартириш, интенсив боғларни ташкил этиш ва ерларни мелоратив холатини яхшилаш йўллари тахлил этилган. Шу билан бирга “Янги Ўзбекистоннинг 2022–2026 йилларга мўлжалланган Тараққиёт стратегияси”да қишлоқ хўжалигини ривожлантириш бўйича белгиланган вазифалар бўйича хулосалар тақдим этилган.
Ушбу мақолада БРММга доир меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлар БРММга асосан бюджет харажатларини таснифлашдаги жорий ҳолат ўрганилган бўлиб, унда БРММга мувофиқ бюджет харажатларини таснифлашда юзага келиши мумкин бўлган муаммоларга эътибор қаратилган ҳамда ҳозирги бюджет тизимига қай тартибда БРММ асосида таснифлашни боғлаш бўйича тавсиялар ишлаб чиқилган. Шунингдек, БРММни таснифлашда нафақат мақсадлар доирасида, балки вазифалар кесимида ҳам амалга ошириш аҳамиятга эга эканлиги ёритилган. Бунинг натижасида вазифага йўналтирилган харажатлар тўғрисидаги маълумотлар асосида маблағларни тақсимлаш, қўшимча молиялаштиришни талаб қилувчи БРМ вазифаларини аниқлаш ва харажатлар самарадорлигини таҳлил қилиш ҳисобига қарорлар қабул қилиш жараёнини такомиллашиши мисоллар орқали ёритиб берилган
Сунъий интеллектнинг яратилиши ва иқтисодиётнинг турли соҳаларига кенг кириб келиши юқори самарадор “ақлли” технологиялар орқали сифатли тизимлар йўлга қўйилишига сабаб бўлмоқда. Аммо, уларнинг кун сайин ривожланиб янада мукаммаллашиб бориши қандай оқибатларга олиб келиши маълум эмас. Мақолада халқаро консалтинг компаниялари маълумотлари асосида сунъий интеллектнинг ривожланиши ва кенг жорий этилиши молия бозорига таъсири ва унинг ривожланиб бориши натижасида истиқболи ўрганилган.
Мақолада молиявий технологиялар ва хизматлар соҳасидаги тадқиқотчиларнинг фикри муҳокама қилинган, молиявий технологиянинг ривожланиш босқичлари, ривожланган мамлакатларда молиявий технологияларни ривожланиш тажрибаси ва амалиёти ўрганилган. Уларнинг ривожланишини рағбатлантирувчи омиллар ва молиявий технологияларни ривожланишига тўсқинлик қилувчи тўсиқлар аниқланган. Шунингдек, уларни миллий иқтисодиётда кенг жорий этиш истиқболлари, ҳамда уларни миллий иқтисодиётда кенгроқ қўллашга тўсиқлик қилаётган омилларни бартараф этиш учун ҳал қилиниши керак бўлган муаммоларни таҳлил қилишган.
Maqolada mintaqa iqtisodiyotida ishlab chiqarishni tizimlashtirishning eng maqbul yechimlaridan biri sifatida ko‘rilayotgan klasterlashtirish hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi, chunki bu jarayon bir qator omillarni birlashtirib, kompleks rivojlantirishning o‘ziga xos iqtisodiy tahlili, ularning ko‘rsatkichlarning guruhlangan tizimi keltirilgan. Hududlarda agrosanoatni klasterlashtirish hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishni tashkil etishda alohida e’tibor qaratiladigan ijtimoiy-iqtisodiy jihatlar tadqiqi keltirilgan.
Ushbu maqolada Andijon viloyatida kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning rivojlanish ko‘rsatkichlari va unga ta’sir qiluvchi omillar statistik baholanib, hudud rivojlanishida kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning o‘rni iqtisodiy-statistik tahlil usullari yordamida baholangan.
Mazkur maqola O‘zbekistonda turizm sohasining bugungi holatini, infratuzilma obyektlarining rivojlanganlik darajasini va ularning turizm rivojlanishiga taʼsirini tahlil qiladi. Maqolada shuningdek, transport tizimi, mehmonxona xizmatlari, axborot–kommunikatsiya texnologiyalari, jamoat xavfsizligi kabi infratuzilma elementlarining turizmning rivojlanishidagi roli va ularning oʻzaro bogʻliqligi koʻrib chiqiladi. Shuningdek, infratuzilmani yaxshilash orqali turizm sohasida erishish mumkin bo‘lgan ijobiy o‘zgarishlar va yechimini kutayotgan muammolar yoritiladi.
Ushbu ilmiy maqolada mintaqaviy banklarning xususiyatlari, maqomi va roli, investitsion faoliyatining sabablari tadqiq etilgan. Mavzuga keys sifatida Osiyo taraqqiyot banki va uning O’zbekistondagi investitsiya faoliyati keltirilgan. Tadqiqot va tahlil natijasida mintaqaviy banklarning investitsiya faoliyatini rivojlantirish bo’yicha taklif va tavsiyalar ishlab chiqilgan.
Maqolada ichki turizmni rivojlantirishda tabiiy resurslar salohiyati tushunchasiga toʻxtalib oʻtilgan hamda uning iqtisodiy tizimini rivojlantirishdagi oʻrni yoritilgan.
Ушбу мақолада муаллифлар Ўзбекистон олий таълим тизимини тадқиқ этган бўлиб, соҳа фаолиятини ривожлантириш йўналишларини кўрсатиб беришган ҳамда профессор-ўқитувчиларни қўллаб-қувватлаш мақсадлари ёритилган. Шунингдек, Ўзбекистонда олий таълим тизимини ривожлантириш мақсадида таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.
