Maqolada Yangi ishlab chiqarish munosabatlarining paydo bo'lish jarayonida iqtisodiy tizimlarda dualizmni rivojlanishi va bu davrda davlat o'z siyosati va institutlari ishlab chiqarishning yangi usullarini qo'llab-quvvatlashi va ularga yordam berishini ta'minlash maqsadida bir qancha iqtisodchi olimlar tomonidan o’rganilgnan dualistik moliya tizimiga xos bo'lgan metodologik muammolari o'rganilgan. Dualistik moliya tizimi iqtisodiyotda yuz beruvchi inqirozlar va ziddiyatli vaziyatlarning yuzaga kelishiga qanchalik ta’sir qilishi, xususan mahsulot ishlab chiqarish, raqobatbardoshlik va umumiy iqtisodiy farovonlikning barqaror yaxshilanishiga salbiy ta’siri muallif tomonidan o’rganilib, o’z munosabatlari bildirilgan. Ushbu munosabatlarga mamlakatlar va yillar kesimida bayon etilgan moliyaviy adabiyotlarni har tomonlama tahlil qilish bilan muallif o’z fikirlarini yanada mustaxkamlagan. Tadqiqot natijasiga ko’ra dualistik moliya tizimini ko’rib chiqish binobarida iqtisodiyotning ma’vjud muammolariga mualif tomonidan muhim hisoblangan takliflar keltirilgan. Maqolada dualitik moliya tizimida pul fondlarining shakillantrilishi, taqsimlanishi va foydalanishiga oid iqtisodiy munosabatlari o’rganilib ulardan foydalanish samaralariga urg‘u berilgan.
Ушбу мақолада хорижий инвестицияларни жалб қилишда олиб борилаётган ишлар, Ҳудудларнинг барқарор ривожланиши фақат минтақа иқтисодиётини кучли ва узлуксиз инвестиция ҳамда инновацион рағбатлантириш бўйича шарт-шароитлар тўғрисида тўхталиб ўтилади.
Bank xizmatlari bozorida iste’molchilarning xulq-atvori texnologik taraqqiyot, ijtimoiy qadriyatlarning o’zgarishi va mijozlar kutishlarining o’zgarishi tufayli sezilarli o’zgarishlarga duch kelmoqda. Ushbu maqola ushbu o’zgarishlarning asosini tashkil etuvchi nazariy va uslubiy asoslarni har tomonlama tushunishga qaratilgan. Adabiyotlarni ko’rib chiqish orqali ushbu tadqiqot bank sektoridagi iste’molchilarning xatti-harakatlariga ta’sir qiluvchi omillar haqida tushuncha beradigan rejalashtirilgan xatti-harakatlar nazariyasi, avlodlar nazariyasi, texnologiyani qabul qilish modeli va mijozlarni jalb qilish nazariyasi kabi asosiy nazariy asoslarni o’rganadi. Bundan tashqari, muallif iste’molchilarning xatti-harakatlarini o’rganish va tahlil qilish uchun qo’llaniladigan so’rovlar, intervyular va ma’lumotlar tahlilini o’z ichiga olgan uslubiy yondashuvlarni o’rgangan. Mavjud bilimlarni sintez qilish orqali ushbu maqola professor-o’qituvchilar, doktrantlar mustaqil izlanuvchilar uchun qimmatli tushunchalarni taqdim etadi va bank xizmatlari bozorida iste’molchilar xatti-harakatlarining rivojlanayotgan dinamikasiga samarali moslashadigan strategiyalarni shakllantirishga yordam beradi.
Oʻzbekistonda texnologik tadbirkorlik iqtisodiy oʻsishni ragʻbatlantirishda muhim rol oʻynab, innovatsiyalarni rivojlantirish va yangi ish oʻrinlarini yaratishga xizmat qilmoqda. Ushbu tadqiqotda startaplarning mamlakat iqtisodiyotiga taʼsiri tahlil qilinib, muvaffaqiyatli misollar oʻrganiladi hamda asosiy muvaffaqiyat omillari aniqlanadi. Ayniqsa, davlat tomonidan koʻrsatilayotgan qoʻllab-quvvatlash choralari va tadbirkorlik koʻnikmalarini rivojlantirishga qaratilgan taʼlim tashabbuslariga alohida eʼtibor qaratiladi. Shuningdek, tadqiqot doirasida venchur kapitalining yetishmovchiligi va byurokratik toʻsiqlar kabi dolzarb muammolar tahlil qilinib, ularni bartaraf etish boʻyicha tavsiyalar ishlab chiqiladi. Ishda startaplar sonining ortishi va investitsiyalar hajmidagi oʻsish koʻrsatkichlari keltirilib, sohaga oid katta salohiyat mavjudligi taʼkidlanadi. Oʻzbekistonda texnologik tadbirkorlik istiqbollari, jumladan, infratuzilmani shakllantirish va huquqiy bazani takomillashtirish masalalari koʻrib chiqiladi. Tadqiqot xulosalarida startaplarni qoʻllab-quvvatlashga kompleks yondashuvning zarurligi va ularning barqaror iqtisodiy oʻsish uchun ahamiyati qayd etiladi.
Ушбу мақолада Қорақалпоғистон Республикасининг шўрланиш даражаси юқори бўлган ҳудудларида кунжут етиштиришнинг агротехник ва иқтисодий самарадорлиги таҳлил қилинган. Шунингдек, тадқиқот ишида кунжутнинг «Ташкент-122» навини 15 май ва 15 июнда экиш кўрсаткичлари ҳамда ҳосилдорлиги қиёсий таҳлил қилинган бўлиб, 15 майда экиш энг самарали муддат эканлиги аниқланган. Иқтисодий таҳлил натижаларига кўра, 15 майда экиш 15 июнга нисбатан 41,8% юқори даромад келтирган. Бу натижа экиш муддати ва уруғ меъёрини тўғри танлашнинг аҳамиятини кўрсатган ҳамда шу асосда Қорақалпоғистон шароитида кунжут етиштиришни оптималлаштириш ва иқтисодий самарадорликни ошириш бўйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.
Innovatsiyalar uzoq muddatda raqobatbardosh bo‘lish va biznesni qo‘llab-quvvatlash uchun asosiy omil bo‘la oladi. Innovatsiyalarni boshqarish siyosati rivojlangan, rivojlanayotgan va kam rivojlangan mamlakatlarda o‘ziga xos tarzda amalga oshirilishi mumkin. Turli geografik hududlarda, ayniqsa farmatsevtika sanoatining innovatsion sektorlarida hali qiyosiy tadqiqotlar o‘tkazilmagan. Maqolaning asosiy maqsadi Shvetsariya va O‘zbekiston davlatlari o‘rtasida innovatsiyalarni boshqarish jarayonini qanday amalga oshirilayotganini aniqlashdir. Mazkur ilmiy maqolada muallif tomonidan shakllantirilgan statistik ko‘rsatkichlarning tahlili o‘z ifodasini topgan.
O‘zbekiston Fan, texnologiya va innovatsiyalar (FTI) parklarining bo‘shliqlari tahlili e’tibor qaratish va yaxshilash kerak bo‘lgan bir qancha muhim yo‘nalishlarni ochib beradi. Ushbu parklarning hozirgi faoliyati tadqiqot institutlari, sanoat tarmoqlari va hukumat siyosati o‘rtasida samarali hamkorlikka erishishda jiddiy muammolar bilan yuzlashib innovatsiyalar va iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirishdagi aralash natijalarni aks ettiradi. Asosiy xulosalar shuni ko'rsatadiki, O‘zbekiston FTI parklari biznes-inkubatsiya sohasida muvaffaqiyatga erishgan bo‘lsa-da, ular hali ham muhim texnologik yutuqlarni qo‘llab-quvvatlash va iqtisodiyotni diversifikatsiya qilishda kamchiliklarga ega. Asosiy to‘siqlar orasida universitetlar va sanoat tarmoqlari o‘rtasidagi hamkorlikning yetarli darajada mavjud emasligi, venchur kapitaliga kirishning cheklanganligi va tadbirkorlik madaniyatining zaifligi kiradi. Maqolada muvaffaqiyatli FTI parklari dinamik tadbirkorlik ruhi, tadqiqot institutlarining faol ishtiroki va startaplarni har tomonlama qo‘llab-quvvatlash bilan ajralib turadigan kuchli mintaqaviy ekotizim doirasida rivojlanib borayotgani ta’kidlangan. Bunday qulay shart-sharoitlarni yaratish O‘zbekiston uchun muhim hisoblanadi. Strategik takliflar FTI park boshqaruvining imkoniyatlari va ishtirokini kuchaytirish, moliyaviy resurslardan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish va universitetlar va xususiy sektor o‘rtasidagi aloqalarni yaxshilashni o‘z ichiga oladi. Tavsiyalar ilg‘or jahon tajribasiga asoslangan va O‘zbekiston innovatsion tizimida manfaatdor tomonlar duch keladigan o‘ziga xos muammolarni hal qiluvchi tavsiyalarga bo‘lingan. Ushbu bo‘shliqlarni yo‘naltirilgan siyosat tashabbuslari va salohiyatni oshirish sa’y-harakatlari bilan bartaraf etish orqali O‘zbekiston o‘zining FTI parklaridan butun dunyo bo‘ylab boshqa FTI parklarida kuzatilgan muvaffaqiyatli amaliyotlarga mos ravishda texnologik innovatsiyalar va iqtisodiy rivojlanishni qo‘llab-quvvatlash uchun foydalanishi mumkin.
Maqolada auditorlik faoliyatini tashkil etishda axborot dasturiy ta’minotning ahamiyati ochib berilgan, xususan, ichki audit maqsadlari uchun tahliliy amallardan foydalanish, bunda ilg‘or xorijiy tajribalar asosida mamlakatimiz to‘qimachilik va tikuv-trikotaj korxonalarida iqtisodiy tahlilni tashkil etish bo‘yicha takliflar berilgan.
Мазкур мақолада тижорат банкларида молиявий ҳисоботнинг бўйича халқаро стандартларини қўллашнинг ўзига хос хусусиятлари, банкларда халқаро стандартнинг хусусияти ва мазмуни, турли илмий нашрларда халқаро стандарт бўйича талқинларнинг таҳлили, айрим халқаро стандартдан фойдаланиш методикасининг банклардаги ўзига хос жиҳатлари таҳлил қилинган ва оптимал вариантда трансформация қилиш ўз ифодасини топган. Тадқиқотлар натижасида тижорат банкларида молиявий ҳисоботнинг бўйича халқаро стандартларини қўллашга доир муаллиф томонидан ўз фикри ифодаланган ҳамда тавсиялар ишлаб чиқилган.
Ushbu maqolada mamlakatimizda mintaqaviy infratuzilmani innovatsion rivojlantirishning hozirgi holati va dolzarb muammolari tahlil qilinadi. Infratuzilmaning modernizatsiyasi va innovatsion yechimlarni joriy etish jarayoni hududlarning iqtisodiy barqarorligi va raqobatbardoshligini oshirishda muhim rol o‘ynaydi. Shu boisdan, tadqiqotda mintaqaviy infratuzilmani rivojlantirishga ta’sir etuvchi asosiy omillar, mavjud muammolar hamda ularni hal etish yo‘llari ko‘rib chiqiladi. Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, infratuzilmaviy loyihalarni amalga oshirishda moliyalashtirish yetishmovchiligi, eskirgan texnologiyalar, institutsional muammolar va hududiy nomutanosibliklar asosiy to‘siqlar sifatida namoyon bo‘lmoqda. Shuningdek, maqolada ilg‘or xorijiy tajriba tahlil qilinib, innovatsion infratuzilmani shakllantirishning samarali strategiyalari ilgari suriladi. Shuningdek, mazkur maqolada mintaqaviy infratuzilmani rivojlantirish bo‘yicha ilmiy-amaliy tavsiyalar ishlab chiqilib, uning barqaror innovatsion taraqqiyotga ta’siri yoritiladi. Tadqiqot natijalari hududiy siyosatni shakllantirish va infratuzilmani rejalashtirish jarayonlarida amaliy ahamiyat kasb etishi mumkin.
Ushbu maqolada O‘zbekiston Respublikasi hududlarining innovatsion salohiyati, jumladan, uni baholash usullari, natijalarni tahlil qilish va mintaqaviy rivojlanish uchun ahamiyatini muhokama qilish ko‘rib chiqiladi. Iqtisodiy, ilmiy, kadrlar, texnik va axborot-kommunikatsiya omillarini hisobga olgan holda normallashtirilgan ko‘rsatkichlarga asoslangan integral hisoblash usuli taqdim etiladi. Sirdaryo mintaqasining innovatsion salohiyati tahlil qilinadi va uning boshqa mintaqalar orasidagi mavqei aniqlanadi.
Ushbu maqolada O‘zbekiston neft-gaz sanoatida biznes qiymatini baholash uchun chiziqli regressiya modelini ishlab chiqish muhokama qilinadi. Model jahon neft va gaz narxlari, siyosiy barqarorlik, makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar, savdo hajmlari va boshqalar, shu jumladan, EBITDA va qarzdorlik darajasini o‘z ichiga olgan asosiy iqtisodiy va operatsion o‘zgaruvchilarni birlashtiradi. Tadqiqot o‘zgaruvchilarning statistik ahamiyatiga va ularning bozor qiymatiga ta’siriga e’tibor qaratadi, shu bilan sanoatda strategik boshqarish va rejalashtirish uchun asos yaratadi.
Ушбу мақолада темир йўл транспортида йўловчи ташиш фаолиятининг ривожланишини қамраб олувчи асосий йўналишлар таҳлил қилинган. 2014‐2023 йиллар давомида йўловчи ташишнинг статистик кўрсаткичлари, даромад ва харажатлар динамикаси, шунингдек, инфратузилма харажатлари юзасидан тўлиқ маълумотлар муҳокама қилинган. Мақолада темир йўл билан ташилган йўловчилар сони ва уларнинг айланмаси бўйича статистик таҳлиллар олиб борилган. Йўловчилар сонининг ўзгариши, даромаднинг ўсиши ва харажатларнинг динамикаси, шунингдек, йўловчи ташишдан кўрилган зарарлар таҳлил қилинган. Ушбу маълумотлардан келиб чиқиб, темир йўл транспортида йўловчи ташиш фаолиятидаги асосий муаммоларни аниқлаш ва уларнинг ечимларини таклиф этиш мақсад қилинган. Мақолада, темир йўл транспорти соҳасида замонавий технологияларни жорий этиш, кадрларнинг малакасини ошириш, ва йўловчиларга хизмат кўрсатишни такомиллаштириш орқали йўловчи ташиш фаолиятини янада яхшилаш йўллари тавсия этилган. Шунингдек, йўловчи ташиш фаолиятини ривожлантириш учун инфратузилма таклифлари ва иқтисодий барқарорликни таъминлаш учун керакли стратегик чоралар ҳақида маълумотлар берилган. Тадқиқотнинг натижалари темир йўл транспортини ривожлантириш учун самарали стратегияларни ишлаб чиқишда муҳим аҳамиятга эга бўлиб, йўловчи ташишни жадал ривожлантириш, иқтисодий самарадорликни ошириш ва йўловчилар учун қулайликларни яратишда ўз ўрнини топади.
Бозор иқтисодиёти шароитида ликвидлик ва тўлов қобилияти корхоналарнинг молиявий-хўжалик фаолиятининг, хусусан нефтни қайта ишлашнинг муҳим хусусиятлари ҳисобланади. Молиявий ҳолат корхонанинг рақобатбардошлигини, унинг бизнес жараёнларидаги салоҳиятини, молиявий ва бошқа муносабатларда корхона ва унинг контрагентларининг иқтисодий манфаатлари қай даражада ҳурмат қилинишини белгилайди. Ликвидлик - бу активни бизнесда, иқтисодиётда сотиш ёки нархларни сезиларли даражада ўзгартирмасдан ва қийматини озгина йўқотмасдан инвестиция қилиш қобилияти. Енг ликвид актив-бу пул ёки нақд пул бўлиб, у дарҳол иқтисодий операцияларни амалга ошириш, шу жумладан сотиб олиш, сотиш, қарзларни тўлаш ва шошилинч истак ва еҳтиёжларни қондириш учун ишлатилиши мумкин. Ҳар қандай компаниянинг асоси ликвидликдир. Ҳар бир компания учун ликвидликни ҳар томонлама баҳолаш зарур, чунки бу келажакдаги хатти-ҳаракатларни башорат қилишга ёрдам беради. Мақолада ликвидлик ва тўлов қобилиятининг назарий жиҳатлари кўриб чиқилади, асосий камчиликлар ва муаммоларни баҳолашда нефтни қайта ишлаш заводи таҳлил қилинади ва молиявий ҳолатни яхшилаш бўйича тавсиялар берилади
Мақолада кластерларга назарий ёндашувлар, уларнинг зарурияти, шунингдек, унинг ижобий ва салбий жиҳатлари тизимли таҳлил, дедукция усулларидан фойдаланган ҳолда сўз юритилган, муаллифлик муносабати билдирилган.
Мақолада сўнгги йилларда мамлакатда солиқ ва молия соҳаларида тадбиркорлик фаолиятини юритиш учун қулай шарт-шароитлар яратиш, инвестиция муҳитини яхшилаш ҳамда солиқ органларининг солиқ тўловчилар томонидан даромадлар ҳажмини яшириш, солиқ тўлашдан бўйин товлаш схемаларидан фойдаланишнинг кенг тарқалган амалиётига қарши курашиш бўйича ишлари тарқоқ ва изчил олиб борилмаётгани солиқ интизомининг пасайишига, яширин иқтисодиёт кўламининг сақланиб қолишига ва инсофли тадбиркорлар учун бизнес юритиш шартларининг ёмонлашишини таҳлил қилиш ва натижаларини баҳолаш бўйича тадқиқот олиб борилган.
Maqolada Oʻzbekiston Respublikasining elektr tarmoqlarida umumiy elektr yoʻqotishlarining holati va elektr yoʻqotishlarining meʼyorlari boʻyicha maʼlumotlar keltirilgan. Elektr yoʻqotishlarini hisoblash muammosi energetiklarni juda uzoq vaqtdan buyon oʻylantirib kelmoqda. Bugungi kunda elektr yoʻqotishlarini aniqlash va hisobini yuritish uchun manbalar yetarli emas. Yoʻqotishlarni hisoblashning murakkabligi va jiddiy xatolarning mavjudligi sababli, soʻnggi paytlarda elektr energiyasi yoʻqotishlarini standartlashtirish usullarini ishlab chiqishga alohida eʻtibor qaratilmoqda. Shu sababli, hududiy elektr tarmoqlarida elektr energiyasi yoʻqotishlarini tahlil qilish va ularni kamaytirish boʻyicha chora-tadbirlarni ishlab chiqish mavzusi dolzarbligicha qolmoqda.
Ushbu maqolada riskni taqsimlab moliyalash modellari faoliyati bilan bog‘liq muammolar asosan islom moliyasi instrumentlari nuqtayi nazaridan o‘rganilgan. Riskni ko‘chirishga asoslangan moliya mexanizmlari kamchiliklari, riskni taqsimlashning yutuqlari keltirilgan. Shu bilan birga, riskni taqsimlab moliyalash bilan bog‘liq muammolarning asosiy sabablari, ularni bartaraf etish yo‘llari muhokama qilingan. Jumladan, axborot asimmetriyasi, axloqiy xavf (moral hazard), noto‘g‘ri tanlov, prinsipal-agent muammolari, rag‘batlar tarkibidagi dolzarb kamchiliklar tahlil etilgan.
Мақолада кичик бизнес ва тадбиркорлик субъектларида стратегик бошқарувнинг аҳамияти таҳлил қилинган. Стратегик бошқарув моделлари кичик бизнесни ривожлантириш, самарадорликни ошириш ва бозорда барқарор мавқега эга бўлишда муҳим аҳамият касб этади. Ўзбекистондаги кичик бизнес субъектлари учун қўлланилаётган замонавий бошқарув йўналишлари ва амалиётлар кўриб чиқилган. Тадқиқот натижалари кичик бизнеснинг барқарор ривожланиши учун стратегик ёндашувларни жорий этиш зарурлигини тасдиқлайди.
Ushbu tadqiqot xalqaro ilmiy-texnik hamkorlikning nazariy va uslubiy asoslari (MNTS), uning asosiy jihatlari va mexanizmlariga bag'ishlangan. Asar MNTSNI o'rganishga turli xil yondashuvlarni, shu jumladan tizimli, integratsion, fanlararo, evolyutsion va tarmoqni batafsil ko'rib chiqadi, bu esa mavzuni har tomonlama tushunishga yordam beradi. O'zaro ta'sir shakllari va turlari tahlil qilinadi, MNTS ishtirokchilari duch keladigan muammolar va muammolar aniqlanadi. Innovatsiyalarni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun muhim bo'lgan ilmiy natijalarni tijoratlashtirish, texnologiyalarni uzatish va intellektual mulkni himoya qilishga alohida e'tibor qaratilmoqda. Xulosa qilib, MNTSNING mualliflik ta'rifi taklif qilindi va xulosalar shakllantirildi.
Innovatsion rivojlanish mamlakatlar va mintaqalarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishida eng katta rol o'ynaydi. Dunyo mamlakatlarini baholash va ularni innovatsion rivojlanish darajasi bo‘yicha taqqoslash uchun Global innovatsiyalar indeksi va boshqa bir qator indekslar ishlab chiqilgan bo‘lib, ularda innovatsiyalarni rivojlantirishga sarflangan inson va moliyaviy resurslar to‘g‘risidagi ma’lumotlar kiritilgan. Ushbu maqolada O‘zbekistonning Global Innovatsiyalar indeksi va boshqa reytinglarda egallagan o‘rinlari ko‘rib chiqiladi.
Республикада адолатли, шаффоф, узоққа мўлжалланган ва халқаро андозаларга жавоб бера оладиган солиқ тизимини яратишга қаратилган солиқ ислоҳотлари иқтисодий, ҳуқуқий жиҳатдан ҳар томонлама асосланган ҳамда солиқ тўловчилар учун қулай ва манфаатли эканлигини кўрсатмоқда. Биринчи навбатда, тадбиркорлик субъектлари ва инвесторлар фаолиятини солиқ соҳасида кафолатлашнинг ҳуқуқий асоси яратилиб, янги Cолиқ концепцияси, Солиқ кодекси ва 150 дан ортиқ қонун, Фармон, қарор ва бошқа меъёрий ҳужжатлар қабул қилинди. Тенг рақобат шароитини яратиш мақсадида 80 дан ортиқ турли солиқ имтиёзлари бекор қилинди. Индивидуал имтиёзлар бериш амалиётидан воз кечилди. Мазкур мақолада тадбиркорлик субъектларини солиққа тортишнинг такомиллаштириш йўллари ҳамда муаммолар ёритиб берилган.
Марковиц самарали портфел шакллантириш модели орқали портфел рискини баҳолашда риск даражаси юқори бўлиши акциялар инвестиция жозибадорлигини тушишига сабаб бўлмоқда. Портфел рискини камайтириш учун Марковиц моделини риск омилларини ҳисобга олиб такомиллаштириш билан амалга оширилади. Мақолада мавжуд очиқ маълумотлар ёрдамида такомиллаштирилган Марковиц модели билан минимал рискли портфел EXCEL офис дастури орқали ковариацион таҳлил ва акциялар улушларини оптималлаштирилиб тузилди ва натижалари баён этилди.
