Maqolada globallashuv va raqobat sharoitida O‘zbekiston tijorat banklarining transformatsiya jarayonlarini amalga oshirishning ahamiyati va kelgusi istiqbollari tahlil qilinadi. Ushbu tadqiqotda, tijorat banklarining zamonaviy iqtisodiy sharoitda muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi uchun qanday o‘zgarishlar zarurligi, ularning raqobatbardoshligini oshirish va global moliya tizimiga integratsiya qilish yo‘llari ko‘rsatiladi. Maqola O‘zbekiston bank tizimining transformatsiyasi jarayonidagi muammolarni va bu jarayonlarni amalga oshirishdagi ijtimoiy, iqtisodiy va texnologik omillarni o‘rganadi. Yangi texnologiyalarni joriy etish, raqamli bank xizmatlarini rivojlantirish, hamda banklarning moliyaviy barqarorligini ta’minlash bo‘yicha takliflar ilgari suriladi. Shuningdek, O‘zbekiston tijorat banklarining global raqobatga moslashishidagi istiqbollarini tahlil qilish orqali mamlakat bank tizimining barqarorligini mustahkamlashga doir chora-tadbirlar taqdim etiladi.
Mazkur maqoladabankning kredit siyosati, uning bank resurslarini joylashtirishdagi o‘rni, tijorat banklari kredit siyosatining mezonlari va muammoli kreditlarni boshqarishning zamonaviy usullari haqida so‘z boradi. Shuningdek, maqola davomida tijorat banki kredit portfeli, uning mohiyati va shakllanishi masalalariga ham alohida to‘xtalib o‘tilgan.
Ushbu maqolada tijorat banklarida ularning raqobatbardoshligi, samaradorligi va qiymat taklifini oshirish maqsadida moliyaviy xizmatlarni rivojlantirish strategiyalari koʻrib chiqiladi. Global texnologik rivojlanish va mijozlarning xohish-istaklarining oʻzgarishi bilan ajralib turadigan davrda tijorat banklari oʻzgaruvchan bozor talablariga javob berish uchun innovatsiyalar va moslashish zarurligiga duch kelishmoqda. Maqolada raqamli texnologiyalar jadal rivojlanib borayotgan bugungi kunda bank sektori oʻz faoliyatini zamonaviy talablar asosida qayta tashkil etmoqda. Tijorat banklarining raqamli moliyaviy xizmatlarni taklif etishi nafaqat mijozlar ehtiyojlarini qondirishga, balki bank xizmatlari sifatini oshirish, operatsion xarajatlarni kamaytirish va raqobatbardoshlikni kuchaytirishga xizmat qilmoqda. Tijorat banklarining raqamli moliyaviy xizmatlarni rivojlantirish jarayoni uzoq yillar davomida bosqichma-bosqich amalga oshirilgan boʻlib, bu jarayon texnologik taraqqiyot, mijozlar talablarining oʻzgarishi va global moliyaviy bozorlarning rivojlanishiga bogʻliq ravishda kechdi. Ushbu strategiyalarni amalga oshirish tijorat banklariga moliyaviy xizmatlar sohasida yetakchi oʻrinlarni egallashga, biznesning oʻsishini ragʻbatlantirishga va kengroq maqsadlarga – iqtisodiy farovonlik va ijtimoiy farovonlikka erishishga yordam beradi.
Bank tizimining barqarorligini ta’minlash ularning toʻlovga qobilligini ta’minlashning muhim omili boʻlgani holda, mamlakat iqtisodiyotida amalga oshiriladigan toʻlovlarning uzluksizligini ta’minlashning zarur sharti hisoblanadi. Shu sababli, bank tizimining barqarorligini ta’minlash bank nazoratining asosiy obyektlaridan biri hisoblanadi. Maqolada Oʻzbekiston Respublikasi bank tizimining barqarorligini ta’minlash bilan bogʻliq boʻlgan dolzarb muammolar aniqlangan va ularni hal qilishga qaratilgan ilmiy takliflar ishlab chiqilgan.
Ushbu maqola Oʻzbekiston tijorat banklarining ustav kapitalidan foydalanish samaradorligini baholash uchun asosiy koʻrsatkich boʻlgan kapital rentabelligi (ROE) koʻrsatkichini tahlil qilishga qaratilgan. 1999-2023 yillar oraligʻida mamlakatda faoliyat yuritgan tijorat banklari toʻrt guruhga ajratilgan holda mulkchilik shakli boʻyicha ROE oʻrtasidagi farqlar oʻrganildi. Tahlil natijalariga koʻra, davlat bilvosita egalik qiluvchi banklar eng yuqori oʻrtacha ROEga ega boʻlgan boʻlsa, davlat bevosita egalik qiluvchi banklar eng past darajadagi kapital rentabelligini namoyon etdi. Xususiy banklar yuqori darajada tebranuvchanlikka ega boʻlib, bu ularning faoliyatida ortiqcha xavf mavjudligini koʻrsatadi. Xorijiy banklarning kapitaldan foydalanish samaradorligi esa barqaror boʻlib, ular tahlil davrining soʻnggi yillarida ijobiy oʻsishni namoyish etdi. Ushbu tadqiqot tijorat banklarining samaradorligini oshirishga qaratilgan siyosat va strategiyalarni ishlab chiqishda foydali boʻlishi mumkin.
Mazkur maqolada tijorat banklarining kambag‘allikni qisqartirish jarayonidagi ishtirokini oshirish masalalari tahlil qilinadi. Banklarning kredit siyosati, moliyaviy inklyuziya, mikroqarzlar va ijtimoiy loyihalarni moliyalashtirish orqali kambag‘allikni kamaytirishdagi o‘rni muhokama qilinadi. Shuningdek, xalqaro tajribalar asosida tijorat banklarining ijtimoiy mas’uliyatini kuchaytirish va moliyaviy xizmatlarning ommabopligini oshirish yo‘llari taklif etiladi.
Maqolada raqamlashtirishning tijorat banklarida biznesni rejalashtirishga ta'siri ko'rib chiqiladi. Prognozlashning aniqligini oshiradigan sun'iy intellekt, Big Data va bulutli hisoblash texnologiyalari tahlil qilinadi. Asosiy raqamli yechimlar va ularni bank sohasida yanada rivojlantirish istiqbollari belgilab olindi.
Maqolada tijorat banklarining kredit portfelini samarali boshqarish, shuningdek tijorat banklarining kredit portfelini boshqarishni takomillashtirish bilan bogʻliq asosiy yo‘nalishlar bilan bogʻliq muammolar koʻrib chiqiladi va ularni bartaraf etish boʻyicha takliflar ishlab chiqiladi. Yuqoridagi muammolarni hal qilish uchun, bizning fikrimizcha, quyidagi choralarni koʻrish maqsadga muvofiqdir: rejalashtirish, oqilona boshqarish, shuningdek kredit portfellari va kredit investitsiyalaridan foydalanish tijorat banklarining raqobatbardoshligini oshirishga va kredit xavfini kamaytirishga yordam beradi.
Мақолада ТИФ Миллий банки мисолида банкнинг молиявий кўрсаткичлари амалий ҳолати таҳлили амалга оширилган ҳамда натижаларни шаклланишининг молиявий сабаблари ёритилган. Хусусан, тижорат банкларининг активлар ва пассивлар таркиби, активлар ва капитал рентабеллиги, каби кўрсаткичларнинг 7 йилллик динамикаси таҳлил қилинган ҳолда илмий хулосалар шакллантирилган.
Ushbu maqolada tijorat banklarida xarajatlar va daromadlarning shakllanishi, uning umumiy ko‘rsatkichlarini bank faoliyatini hisobga olgan holda ishlab chiqish, banklardagi xarajatlar va daromadlarning hisobi va tahlilini “Ipak yo‘li” bank ATIB misolida ko‘rib chiqamiz.
Ушбу мақолада тижорат банкларининг ликвидлилик кўрсаткичларини мустаҳкамлаш механизмини такомиллаштиришнинг хориж тажрибаси асосида хизмат кўрсатиш самарадорлигини ошириш йўллари, банк ликвидлигининг моҳияти, ривожланиш тарихи ҳамда банк ликвидлигини ривожлантириш истиқболларини такомиллаштириш ҳақида cўз боради. Хусусан, мақолада тижорат банклари ликвидлилик кўрсаткичларини мустаҳкамлаш механизмларининг хориж тажрибасини жорий этиш асосида банклар фаолияти самарадорлигини оширишдаги мавжуд муаммолар ҳамда уларни бартараф этиш бўйича муаллиф тавсиявий ёндашувлари ва таклифлари келтирилган.
Maqolada Oʻzbekiston Respublikasi tijorat banklari tomonidan taqdim qilinayotgan kreditlar va ularning foizlari shu bilan birga aholining daromadi, undagi muammolar va holatlar keltirilgan. Kreditga oid qonun hujjatlari va amaldagi mazmun-mohiyati ochib berilgan.
Мақолада тижорат банкларининг рейтингига таъсир қилувчи макроиқтисодий омилларнинг тўғридан-тўғри ва билвосита алоқалари таҳлили келтирилган. Уларнинг таъсир даражасини аниқлашда маълумотлар тўпламининг энг муҳим аҳамиятини, яъни парсимон ўзгарувчиларни аниқлаш учун R-квадрат, ўртача квадратик хато (МСE) ва квадратларнинг ўзаро тасдиқланишини башорат қилиш йиғиндиси (Cp) каби турли мезонлардан фойдаланди.
