Мақола суғурта соҳасидаги рақобатнинг ўзгариши, анъанавий рақаботга қўшимча равишда каналли ва бозорлараро рақобат турларининг пайдо бўлиши, яъни соҳалараро, сотиш каналлари бўйича ва турлараро рақобатларнинг пайдо бўлиш сабаблари таҳлили олиб борилган. Соҳада пайдо бўладиган янги рақобат турларининг назарий-иқтисодий ва амалий таҳлиллари келтирилган.
Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик мамлакатимиз иқтисодиётининг энг йирик соҳаси бўлиб, ушбу соҳанинг барқарор ва замон талаблари даражасида ривожланиши ахолининг бандлиги ва турмуш фаровонлиги, бозорларнинг сифатли товар ва хизматлар билан тўйинганлиги, нархларнинг адолатли даражаларининг шаклланиши, мамлакат иқтисодиётининг ривожланиш суръатларини белгилаб беради. Кичик бизнес ва тадбиркорлик корхоналарининг самарали фаолиятини белгилайдиган бир қатор омиллар мавжуд бўлиб, ушбу омиллар таркибида рақобат ва рақобалашишнинг ўрни алоҳида аҳамият касб этади. Рақобат фаолиятининг самарали ташкил этилиши корхонани рақобатда устунлигини таъминлайди, бозорда мувафақиятли фаолият кўрсатишига шароит яратади. Шу боисдан бугунги кунда рақобатни кичик корхоналар фаолиятида номоён бўлиши, унинг ўзига хос хусусиятлари каби муаммоларни ўрганиш, самарали ташкил этиш бўйича маълум бир таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқиш муҳим вазифалардан бўлиб ҳисобланади. Ушбу мақолада кичик корхоналар фаолиятида рақобатнинг намоён бўлиши ва унинг хусусиятларининг баъзи жиҳатларини ёритишга харакат қилинди.
Ushbu maqola mikrokredit tashkilotlariga e'tibor qaratgan holda kreditlash bozorlarida raqobatning rivojlanishi sharoitida muqobil moliyalashtirish manbalarining mohiyati va rolini o'rganadi. Muallif mikrokredit tashkilotlarining raqobat dinamikasiga ta’siri, ularning moliyaviy xizmatlardan foydalanish yo‘lidagi to‘siqlarni kamaytirish va kichik biznes va moliyaviy resurslari cheklangan aholi uchun kredit berish shartlarini yaxshilash imkoniyatlarini tahlil qiladi. Tadqiqot natijalari raqobatni rag‘batlantirish va iste’molchilar va tadbirkorlarning keng doirasi uchun moliyaviy inklyuzivlikni kengaytirishda mikrokredit tashkilotlarining ahamiyatini ta’kidlaydi.
Maqolada raqobatbardosh bank muhitida yuzaga keladigan iqtisodiy hodisa sifatida raqobat faoliyatining nazariy asoslari ko'rib chiqiladi, shuningdek, bank raqobatining xususiyatlari aniqlanadi. Uning tuzilmasi tavsiflangan, O‘zbekistonda moliya bozorida raqobat rivojlanishining ko‘rinishlari qayd etilgan, bank tizimining raqobatbardoshlik ko‘rsatkichlari baholangan.
Молиявий хизматлар бозорларида банк монополияси муаммоси Ўзбекистон иқтисодиёти олдида турган муҳим масалалардандир. Бу муаммо давлатнинг тижорат банклари капиталини шакллантиришдаги иштироки, қимматли қоғозлар бозори ўртасида тармоқлараро рақобатнинг йўқлиги ва ҳоказолар муаммолари билан янада кескинлашмоқда. Ушбу мақолада Ўзбекистон монополияни енгиш, молиявий хизматлар бозорларида ҳалол рақобатни шакллантириш ва ривожлантириш учун шарт-шароитларни таъминлаш борасидаги ишларнинг айрим йўналишлари кўриб чиқилган.
Ushbu maqolada banklararo raqobat va uning mamlakat bank tizimi barqarorligini ta’minlashdagi roli ko‘rib o‘tilgan. Shuningdek, mamlakatimizda banklararo raqobatning joriy holati va unga xos bo‘lgan tendensiiyalar, bank tizimi barqarorligi va unga ta’sir qiluvchi omillar tahlil qilingan va xulosalar berilgan.
Ushbu maqola moliyaviy xizmatlar bozorida raqobatni rivojlantirish vektorlaridan biri sifatida davlat ishtirokini kamaytirish mavzusini ko'rib chiqqan. Mualliflar moliya bozorlariga davlat aralashuvini oshirish yoki saqlab qolishning salbiy oqibatlarini tahlil qildilar. Maqolada raqobat va moliyaviy barqarorlik o'rtasidagi muvozanatni hisobga olgan holda qanday choralar davlat aralashuvini kamaytirishga yordam berishi mumkinligi muhokama qilingan.
Norasmaniy sektor, shu jumladan, raqamli platformalardan keladigan raqobat rasmiy kompaniyalar uchun jiddiy muammo hisoblanadi. Ushbu bosimga javoban, rasmiy firmalar ularga raqobat ustunligini taqdim etuvchi innovatsiyalarni kiritishi mumkin. Ushbu tadqiqot Jahon banki tomonidan 2019 yilda O‘zbekistonda o‘tkazilgan korxona so‘rovlariga asoslanib, probit modeli yordamida norasmiy raqobat bosimi va rasmiy kompaniyalarning innovatsion faoliyati o‘rtasidagi bog‘liqlikni o‘rganadi. Natijalar shuni ko‘rsatadiki, norasmiy raqobat rasmiy kompaniyalarda innovatsion faoliyat ehtimolini o‘rtacha darajada saqlanib qolgan boshqa o‘zgaruvchilar hisobiga 7 foiz punktga oshiradi. Shuningdek, xalqaro sertifikatlar mavjudligi va savdo tashkilotlariga a’zo bo‘lish innovatsion faoliyat ehtimolini mos ravishda 13,9% va 14,5% ga oshiradi. Norasmiy raqobat innovatsion mahsulotlar/xizmatlar qabul qilinishiga sezilarli darajada ijobiy ta'sir ko‘rsatadi, ammo bu boshqa oqibatlarga ham ega bo‘lishi mumkin. Shu sababli, davlat siyosatida iqtisodiyotda norasmiy sektor darajasini pasaytirish choralarini inobatga olishi lozim.
Maqolada O‘zbekistonning moliyaviy infratuzilmasining asosiy komponentlarining funksional tahlili keltirilgan. Bank sohasida raqobatning cheklanganligi, fond bozorining likvidlik darajasining pastligi, kredit byurolarining yetarlicha qamrab olinmasligi va shaffoflik masalalari bo‘yicha mavjud muammolar ko‘rib chiqilgan. Moliyaviy infratuzilmani takomillashtirish orqali barqaror iqtisodiy o‘sish va investitsiyalarni jalb qilish uchun tavsiyalar keltirilgan.
Ushbu maqolada, monopoliyaning kelib chiqishi, unga berilgan turli ta’riflar, monopoliyalarni tartibga solish va unda davlatning rolini oshirish, monopoliyaga qarshi boshqaruvning mazmun-mohiyati, nazariy asoslari, zarurati hamda mamlakatimizda raqobat muhitini rivojlantirishning ahamiyati haqida so‘z yuritilgan.
Ушбу мақолада иқтисодиёт тармоқлари, уларнинг фарқли жиҳатлари, ихтисослашув жараёнининг тадбиркорлик фаолиятининг ривожланишига таъсири йўналишлари, тармоқ ёки иқтисодий фаолият тури бўйича ихтисослашувнинг кичик бизнес фаолиятининг ривожланишига таъсири, “Тармоқ” тушунчаси таърифига иқтисодий ва қонунчилик жиҳатидан ёндашувларнинг хусусиятлари, Европа ва Осиёдаги кичик тадбиркорликнинг тармоқ жиҳатидан таркибий тузилмаси, Европа Иттифоқида инвестицияларни тармоқлар бўйича тақсимланиши масалалари ёритилган.
Bugungi kunda barcha sohalarda, xususan to‘qimachilik korxonalarida ommaviy ishlab chiqarishni tashkil etish eng samarali hisoblanadi. Bozor sharoitida ishlab chiqarishni doimiy ravishda rejalashtirish maqsadga muvofiqdir. Yurtimizda to‘qimachilik sanoatida yuqori hamda barqaror o‘sish sur'atlarini ta'minlash, to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va o‘zlashtirish, raqobatbardosh mahsulotlarni ishlab chiqarish va eksport qilish, modernizatsiya qilishning strategik muhim ahamiyatga ega bo‘lgan loyihalarini amalga oshirish hisobiga yuqori texnologiyali yangi ish o‘rinlarini yaratish, korxonalarni texnik va texnologik yangilash, ilg‘or «klaster modeli»ni joriy etishga qaratilgan tarkibiy qayta tashkil etishni yanada chuqurlashtirish bo‘yicha tizimli ishlar amalga oshirilmoqda. Ushbu maqolada to‘qimachilik korxonalariga investisiyalar oqimini samaradorligini oshirish omillari va usullari haqida so‘z yuritiladi hamda tahlil qilinadi.
Ushbu maqolada logistikaning sanoat tizimidagi o‘zgarishlari va mamlakat iqtisodiyotida tutgan o‘rni va ahamiyati, xalqaro miqyosda logistikaning istiqbollari, muammolari, imkoniyatlari, bu borada xorijiy olimlarning ilmiy-nazariy va amaliy qarashlari, tahlil qilingan. O‘zbekiston iqtisodiyotida sanoat logistika tizimining muammolariga tegishli tartibda xulosa va takliflar keltirib o‘tilgan.
Ушбу мақолада сўнгги қўшилган маҳсулот, иқтисодий ресурслар сарфи ҳисобига олинган ўртача натижа, ресурсларни тармоққа киритишнинг жозибадорлик даражаси, кичик бизнес субъектларининг иқтисодиёт тармоқлари бўйича ихтисослашуви жараёнлари самарадорлигини ифодаловчи кўрсаткичларни ҳисоблаш усуллари ишлаб чиқилиб, Ўзбекистонда кичик тадбиркорлик фаолиятида ихтисослашув жараёнлари самарадорлиги баҳоланган ва уни ошириш чора-тадбирлари ишлаб чиқилган.
Ushbu maqolada boshqaruv jarayonlari samaradorligini oshirish, ta’lim sifati va raqobatbardoshlik darajasini ko‘tarish, innovatsion yondashuvlarni joriy etish kabi masalalar ko‘rib chiqiladi. Ta’lim tizimining globallashuvi va raqamlashtirilishi fonida, ta’lim muassasalari oldida yangi strategik maqsadlar paydo bo‘lmoqda, bu esa menejment jarayonlarini optimallashtirishni talab qiladi. Maqolada bu sohani keng qamrovli ravishda yanada isloh qilish haqida va bir qancha boshqarish tizimlarga tushunchalar ham keltirib o‘tilgan
Axborot texnologiyalarining rivojlanishi va mehmonxona xizmatlari bozorida raqobatning kuchayishi zamonaviy mehmonxonalar faoliyatida innovatsiyalardan faol foydalanishni taqozo etmoqda. Innovatsiyalar hozirda mehmondo'stlik sanoatida muhim raqobat ustunliklaridan biri hisoblanadi. Mehmondo'stlik industriyasidagi innovatsiyalar mehmonxona mijozlarining ehtiyojlarini yaxshiroq qondirish uchun yangi g'oyalar va bilimlarni joriy etish natijasida yaratilgan yangi yoki takomillashtirilgan mahsulot, jarayon yoki usul ko'rinishida amalda qo'llaniladigan innovatsiya sifatida ta'riflanishi mumkin. Mehmondo'stlik industriyasidagi innovatsion texnologiyalar samaradorlik, qulaylik va mijozlar ehtiyojini qondirish uchun mehmondo'stlik sanoatida qo'llaniladigan yangi va takomillashtirilgan usullar va vositalarni anglatadi.
Maqolada raqamli iqtisodiyot va tibbiy xizmatlar marketingida raqamli biznesdan foydalanishning asosiy yo‘nalishlari keltirilgan. Raqamli iqtisodiyot, tibbiy xizmatlar marketingida sog‘liqni saqlash tizimi, xususan meditsina xizmatlari bozorida raqobat kurashini ta’minlash orqali meditsina xizmati sifatini oshirish maqsadida mijoz (bemor)larni o‘rganish tendensiyalariga bag‘ishlangan bo‘lib, unda har bir tendensiya bo‘yicha tahlilni o‘tkazishda qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan usullar keltirilgan.
Мақолада саноат корхоналарида ишлаб чиқариш жараёнларини оптималлаштиришнинг замонавий усуллари ва стратегиялари кўриб чиқилган. Иқтисодий асосланган буюртма ҳажми (EOQ) модели ва "Тўғри вақтда" (JIT) тизимининг жорий қилиниши орқали харажатларни сезиларли даражада камайтириш ва захираларни бошқариш самарадорлигини оширишга алоҳида эътибор қаратилган. Шунингдек, рақамлаштириш ва автоматлаштиришнинг ишлаб чиқариш тизимларининг мослашувчанлиги ва адаптивлигига таъсири таҳлил қилинган. Глобал рақобат шароитида ишлаб чиқариш жараёнларини янада такомиллаштириш бўйича тавсиялар тақдим этилган.
Ushbu ilmiy maqolada oliy ta’lim tizimini takomillashtirishning o‘rni, oliy ta’lim raqobatbardoshligini oshirishda ta’lim xizmatlari bozorining asosiy vazifalarini belgilash va ularni amalga oshirish yo‘llari bayon etilgan. Shuningdek, oliy ta’lim muassasalari faoliyatida ta’lim xizmatlarining o‘ziga xos jihatlarini aniqlash va baholash bo‘yicha taklif va tavsiyalar ishlab chiqilgan.
Innovatsiyalar uzoq muddatda raqobatbardosh bo‘lish va biznesni qo‘llab-quvvatlash uchun asosiy omil bo‘la oladi. Innovatsiyalarni boshqarish siyosati rivojlangan, rivojlanayotgan va kam rivojlangan mamlakatlarda o‘ziga xos tarzda amalga oshirilishi mumkin. Turli geografik hududlarda, ayniqsa farmatsevtika sanoatining innovatsion sektorlarida hali qiyosiy tadqiqotlar o‘tkazilmagan. Maqolaning asosiy maqsadi Shvetsariya va O‘zbekiston davlatlari o‘rtasida innovatsiyalarni boshqarish jarayonini qanday amalga oshirilayotganini aniqlashdir. Mazkur ilmiy maqolada muallif tomonidan shakllantirilgan statistik ko‘rsatkichlarning tahlili o‘z ifodasini topgan.
Ушбу мақолада иқтисодиёт тармоқлари, тармоқ сиёсатининг мақсадлари, йўналишлари ва объектлари, кичик бизнес корхоналарини тармоқ бўйича ихтисослашуви жараёнларини тартибга солиш чора-тадбирлари, иқтисодиётни эркинлаштириш ва иқтисодий эркинлик мезонлари, эркин иқтисодиёт асосида ривожланаётган мамлакатларда иқтисодий эркинликни тавсифловчи кўрсаткичлар, тадбиркорлар томонидан бизнес фаолиятни ўзгартиришни давлат томонидан тартибга солиш механизми, “Ҳудуд+тармоқ кичик бизнес фаолияти харитаси” механизми ёритилган
Maqolada tijorat banklarning kundalik faoliyatida duch keladigan xavflar keltirilgan bo‘lib, ular banklarning moliyaviy holati va barqarorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Banklar o‘z faoliyatida bir nechta turdagi risklarga duch keladilar. Shu maqsadda moliyaviy, operatsion, strategik, reputatsion, huquqiy, xalqaro, tabiiy ofatlar va ekologik risklar, tibbiy va sog‘liqni saqlash, xavfsizlik, xarajatlar, texnologik risklar o‘rganilib, shu bilan birga banklarning xatarlarini o‘rganishdagi Bazel qo‘mitasi tomonidan ishlab chiqilgan talablar o‘rganilgan.
Банк хизматлари бозорини бевосита ёки билвосита тартибга солиш юзага келиши мумкин бўлган салбий ҳолатлар олдини олиш ва уни минималлаштиришга хизмат қилади. Банк хизматлари бозорини Марказий банк томонидан тартибга солиш ва уни назорат қилиниши, мамлакатда банклараро рақобатни ривожлантириб қолмасдан, балки банк хизматларининг миқдор ва сифат жиҳатидан ошишига замин яратилади. Шу жиҳатдан, Ўзбекистон Республикасида банк хизматлари бозорининг тартибга солиш амалиётларини тадқиқ этиш ва уни такомиллаштириш банк тизимининг барқарор ривожланиш омили ҳисобланади. Мазкур мақолада, Ўзбекистон Республикаси банк хизматлари бозорини тартибга солиш масалалари тадқиқ этилган ва тегишли тавсиялар ишлаб чиқилган.
Kuchli raqobat sharoitida sanoat korxonalari barqaror rivojlanishini ta’minlash nafaqat yuqori iqtisodiy natijalarga erishishni, balki unga erishishda mavjud resurslardan qay tarzda foydalanish orqali ekologik muammolarni yechishni ham qamrab olishi lozim. Shu boisdan, ushbu maqolada moslanuvchan boshqaruv tizimi asosida tо‘qimachilik korxonalari barqaror rivojlanishini ta’minlash mexanizmlarini takomillashtirish masalasi о‘rganilgan.
Ушбу мақола бугунги кунда мамлакатимизда ишбилармонлик муҳитини янада яхшилаш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни жадал ривожлантиришга қаратилган мақсадли дастурлар изчил амалга оширилганлиги ва мамлакат иқтисодиёти ўсиш суръатларини жадаллаштиришда олиб борилаётган ижтимоий-иқтисодий ислоҳотлар орқали аҳоли эҳтиёжларини қондириш, уларнинг даромадларини ошириш масалаларини ҳал этиш, ёшларнинг ижтимоий фаоллигини оширишга қаратилган.
