Бугунги кунда амалга оширилаётган ислоҳотлар маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг биринчи даражали харажатларни ва ҳудудларни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш бўйича тадбирларни ўз вақтида молиялаштириш борасида жавобгарлигини оширишни, манбаси аниқ бўлмаган тадбирларни амалга оширмасликни ҳамда бюджет интизомини янада қатъийлаштиришни бюджети даромадлари ва харажатлари ҳамда унинг тақчиллиги прогнозларини, тақчилликни молиялаштириш манбалари тўғрисидаги маълумотларни, солиқ-бюджет сиёсатининг асосий йўналишларини, макро-фискал таваккалчиликлар ва давлат қарзи таҳлилини такомилаштиришни тақозо этади.
Замонавий иқтисодий тараққиёт босқичида рақамли технологиялар соҳасига, жумладан ушбу соҳада меҳнат бозорининг ривожланишига таъсир этувчи омилларни турли тадқиқот усуллари асосида баҳолаш мамлакатда рақамли иқтисодиёт йўналишида тўғри стратегик йўналишларни белгилаш учун асос ҳисобланади. Маълумки, меҳнат бозорида меҳнат ресурсларига бўлган талабни баҳоловчи асосий кўрсаткичлардан бири бу – мутахассисларнинг иш ҳақи ҳисобланади. Шу сабабли тадқиқотимизнинг мақсади Ўзбекистон ҳудудларида раыамли технологиялар соҳаси мутахассисларининг иш ҳақига таъсир этувчи омилларни эконометрик таҳлил этиш ва олинган эконометрик моделлар асосида тегишли хулоса ва таклифларни ишлаб чиқиш ҳисобланади.
Maqolada 2022–2026 yillarga moʻljallangan Yangi Oʻzbekiston taraqqiyot strategiyasi doirasida investitsiyalarni jalb qilish boʻyicha amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar tahlil qilinadi. Shuningdek, xorijiy va mahalliy investitsiyalar hajmi, ularning samaradorligi va taqsimoti toʻgʻrisidagi raqamli maʼlumotlar keltirilgan. Oʻzbekiston-Xitoy oʻrtasidagi investitsiyaviy hamkorlik, toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalar dinamikasi, portfel investitsiyalar va xorijiy kreditlarning asosiy kapitalga jalb etilishi boʻyicha 2023 yil yakunlari koʻrib chiqiladi. Hududlar kesimida investitsiyalarning taqsimlanishi va eng yirik investor mamlakatlar tahlil qilinadi.
Мақолада мамлакатимизда оилавий тадбиркорликни ривожлантиришга қаратилган дастурлар, ушбу дастурлар асосида соҳага ажратилаётган кредитларни статистик таҳлил қилиш усулларидан бири бўлмиш мавсумийлик индекси ҳисобланган бўлиб, унда имтиёзли кредитларнинг асосий қисми қайси ойларга тўғри келиши ўрганилган. Ўтказилган статистик тадқиқотлар бўйича тегишли хулоса ва таклифлар берилган.
Amaliyot shuni ko’rsatmoqdaki, davlat moliyasini boshqarish doimiy rivojlanib bormoqda, byudjet muassasalarining tashkiliy-huquqiy shakllari o'zgarmoqda, hamda ularni moliyalashtirish tartibi, tijorat tashkilotlarini davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash ham rivojlanib borayapti. Bular esa o'z navbatida davlat moliyaviy nazoratini takomillashtirish masalasi dolzarbligini oshirayotganligini guvohi bo’lishimiz mumkin. Ushbu maqolada davlat moliyasi sohasini isloh qilish, budjet mablagʻlarining samarali va oqilona sarflanishini ta’minlash maqsadida davlat moliyaviy nazorati tizimida amalga oshirilayotgan ishlarning joriy holati tahlili keltirilgan.
Мазкур мақолада республикамизда сўнги йилларда мамлакатда солиқ ва молия соҳаларида тадбиркорлик фаолиятини юритиш учун қулай шарт-шароитлар яратиш, инвестиция муҳитини яхшилаш ҳамда бизнес доираларнинг ишончини янада мустаҳкамлашга қаратилган кенг кўламли ислоҳотлар ёритилган. Шу билан бирга, Ўзбекистон солиқ тизимида солиқ маъмурчилигининг самарадорлиги, шаффофлиги ва соддалигини ошириш, шунингдек, инвестиция ва иқтисодий ўсишни таъминлашга қаратилган муҳим ислоҳотлар амалга оширилди. Ўзбекистон солиқ тизимида амалга оширилаётган айрим муҳим ислоҳотлар ўрганилиб, хориж тажрибаси, мамлакатимизда уни қўллаш бўйича илмий-амалий хулоса ва таклифлар шакллантирилган.
Ushbu maqolada ehtimollar nazariyasining iqtisodiyotda qo‘llanilishi ko‘rib chiqilgan. Ehtimollar nazariyasi turli iqtisodiy jarayonlarda noaniqliklarni hisobga olish va risklarni baholash uchun muhim vosita hisoblanadi. Maqolada bu nazariyaning risklarni boshqarish, sug‘urta va investitsiya, bozor tahlillari va o‘yinlar nazariyasida qo‘llanilishi haqida batafsil ma’lumotlar berilgan. Ehtimollar nazariyasi yordamida iqtisodiy hodisalarni oldindan baholash va optimal qarorlar qabul qilish imkoniyatlari o‘rganilgan. Ushbu maqola ehtimollar nazariyasini iqtisodiy tahlillar va qarorlar qabul qilishda qo‘llanishining muhimligini ko‘rsatadi.
Islom darchasi – an’anaviy banklar ostida islom moliyasi tamoyillari asosida faoliyat yurituvchi bankning alohida filiali, bo’limi yoki sho’ba firmasi hisoblanadi. Islom darchasi asosan islom banki faoliyati uchun huquqiy baza bo’lmagan sharoitda, ma’lum qonunlar doirasida biron bir tijorat bankiga bo’ysungan holda faoliyat yuritadi. Biz bu tadqiqotda 25 ga yaqin islom darchalariga doir yozilgan maqolalarni tahlil qildik. Tahlillarda asosan islom banki, islom darchasi va an’anaviy bank o’rtassidagi statistik tahlillar, ularning yutuqlari, kamchiliklari va xizmat ko’rsatish sifati to’g’risida ilmiy izlanish olib bordik va kerakli takliflarni berdik.
Мазкур мақолада суғурта бозорида етакчилардан бўлган компаниянинг бошқарув моделини компания бошқарувига таъсири, уларнинг ўзаро боғлиқлиги, компаниянинг инвестицион салоҳиятига таъсири, суғурта компанияларининг молиявий фаолиятини ташкил топиш манбалари, компаниянинг резервлари, уларнинг шаклланганлик механизми, суғурта компаниясининг асосой молиявий-иқтисодий кўрсаткичлари таҳлили, суғурта компаниясининг суғурта бозоридаги иштироки бу борадаги хорижий олимларнинг ёндашувлари ва қарашлари, суғурта компанияларининг инвестиция сиёсати, суғурта бозоридаги муаммолар таҳлили, ривожлантириш истиқболлари атрофлича баён этилган. Ўзбекистонда замонавий бошқарув моделларини суғурта компанияларига кенг қўллаган холда уларнинг молиявий-иқтисодий салохиятини янада ривожлантириш ва такомиллаштириш юзасидан илмий таклифлар ва амалий тавсиялар ишлаб чиқилган.
Ushbu maqolada Skandinaviya mamlakatlarining iqtisodiy rivojlanish modellari solishtirilib tahlil qilinadi. Norvegiya, Shvetsiya, Finlyandiya, Daniya va Islandiya yuqori soliqlar va innovatsion iqtisodiyotlarni o'z ichiga olgan davlatlar misolida keltiriladi. Ushbu davlatlar dunyoning eng nufuzli reytinglarida yuqori o'rinlarni egallab kelishmoqda, bu esa ularning iqtisodiy siyosatlarining muvaffaqiyatini ko'rsatadi. Maqolada Skandinaviya mamlakatlarining iqtisodiy inqirozga bardoshli va ijtimoiy adolat tamoyillariga asoslangan iqtisodiy modellari haqida ma'lumot beriladi. Shuningdek, har bir mamlakatning o'ziga xos iqtisodiy va ijtimoiy siyosatlari tahlil qilinadi va ularning samaradorligi baholanadi.
Мақолада Ўзбекистон миллий иқтисодиётнинг энг муҳим тармоқларидан бири ҳисобланган хизмат кўрсатиш соҳасининг аҳамияти ва унинг ривожланиши статистик кузатувлар асосида ўрганилиб чиқилган ва унинг мазмунмоҳияти атрофлича очиб берилган. Шунингдек, ушбу соҳанинг Ўзбекистон Республикаси миллий иқтисодиётда тутган ўрни, аҳамияти ва ЯИМдаги улуши ҳамда унинг ривожланиш динамикаси статистик таҳлил қилинган
Ushbu maqola Oʻzbekiston respublikasining kimyo sanoatidagi tarkibiy oʻzgarishlarni baholash masalasiga bagʻishlangan. Mavzuga oid ilmiy adabiyotlarning qisqacha sharhi, yaʼni tarkibiy oʻzgarish, tarkibiy oʻsish va etalon tarkib tushunchasi haqidagi fikrlar yoritilgan. Empirik tahlil natijalarida iqtisodiyot tarkibida asosiy kimyo sanoati mahsulotlarini ishlab chiqarishning ulushi (foizda), asosiy kimyo sanoati mahsulotlarini ishlab chiqarish tarkibidagi oʻzgarishlar (jamiga nisbatan foizda) va etalon qiymatlar ifodalangan. Maqolaning oxirida olingan barcha hisob-kitob natijalari umumlashtirilgan holda mamlakatda asosiy kimyo sanoati mahsulotlari ishlab chiqarish tarkibidagi oʻzgarishlar toʻgʻrisida ilmiy xulosa va takliflar keltirilgan
Ushbu maqolada xodimlarni samarali boshqarishning amaliy vazifalari, omillari va iqtisodiy muvaffaqiyati, shuningdek, kadrlar salohiyatini tahlil qilish va amaldagi usullarni qo'llash zarurati ko'rib chiqiladi. U mehnat salohiyatini ro'yobga chiqarish, shaxsiy qobiliyatlarni rivojlantirish, odamlarga bajarilgan ishlardan qoniqish va ularning yutuqlarini jamoatchilik tomonidan tan olish va qulay muhitni ta'minlash uchun mo'ljallangan. Xodimlarni rejalashtirish, shuningdek, ishlab chiqarish ehtiyojlarini qondirishga va xodimlar va umuman jamiyat manfaatlarini ta'minlashga qaratilgan. Bugungi kunda har qachongidan ham ko'proq bozor sharoitlari va kompaniya xodimining manfaatlarini uyg'unlashtirish imkoniyatlarini izlash kerak.
Mazkur maqolada aholi daromadlari va iste’mol tovarlariga bo‘lgan talabni ekonometrik tahlil qilishda, aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan energiya sarfini baholash, elektr energiyasi tejamkorligini taʼminlashdagi muammolar, ularni bartaraf etish jarayonlari hamda elektr energiya resurslaridan samarali foydalanish kabi yo‘nalishlarda olib borilgan tadqiqotlar o‘rganildi. O‘zbekiston Respublikasining elektr energiya sarfini baholash bo‘yicha Iqtisodiyot tarmoq va sohalarida energiya iste’moli sarfi korrelyatsion tahlil qilindi va elastiklik koeffitsiyentlari orqali 1 foizga aholini daromadini oshishi necha foizga elektr energiya sarflanishi o‘rganildi.
Maqolada so‘nggi yillarda qiziqish tobora ortib borayotgan islom kapital bozoriga oid tadqiqot natijalari aks ettirilgan. Unda islom kapital bozori instrumetnlarining tashqi shok omillarga bardoshlilik darajasi an’anaviysiga nisbatan taqqoslab o‘rganilgan. Hills baholash va OLS log-log regressiya metodlaridan foydalanib amalga oshirilgan tahlillar natijasi asosida muallif tomonidan muhim xulosalar olingan.
Ушбу мақолада электрон тижоратнинг иқтисодий ривожланишга таъсири ривожланган, ўсаётган бозорлар ва ривожланаётган мамлакатлар тоифаларида ўрганилади. Таҳлил иқтисодий кўрсаткичлар, электрон тижоратни қабул қилиш даражалари ва ўсиш метрикаларидан фойдаланиб, ушбу мамлакатларнинг электрон тижоратни иқтисодий тараққиёт учун қандай фойдаланишини баҳолайди. Натижалар шуни кўрсатадики, ривожланган мамлакатлар илғор электрон тижорат инфратузилмалари билан таъминланган бўлса-да, ўсаётган бозорлар тезда ривожланмоқда, ривожланаётган мамлакатлар эса муаммоларга дуч келишса ҳам, ўсиш учун катта имкониятларга эга.
Maqolada bank sektorini raqamlashtirishning zamonaviy tendensiyalari ko‘rib chiqiladi, xalqaro tajribani tahlil qilish va O‘zbekistonda raqamli texnologiyalarni joriy etishning o‘ziga xos xususiyatlariga e’tibor qaratiladi. Tinkoff Bank, WeBank va Monzo kabi banklarning muvaffaqiyatli o‘zgarishi misollari keltirilgan, ular mobil ilovalar, sun’iy intellekt, blockchain texnologiyalari va CRM tizimlaridan foydalanish samaradorligini namoyish etadi. Kapitalbank ATBni raqamlashtirish kontekstida rivojlantirish istiqbollari, shu jumladan yangi texnologiyalarni joriy etish, mijozlar xizmatini takomillashtirish va axborot xavfsizligini mustahkamlash o‘rganildi. Tahlil asosida milliy xususiyatlar va xalqaro tajribani hisobga olgan holda O‘zbekiston bank tizimining raqamli transformatsiyasini jadallashtirish bo‘yicha tavsiyalar berildi.
Islom moliya tizimida uning ajralmas bir qismi bo'lmish sukuk moliyalashtirish manbai aktivlarga asoslanganligi sababli an’anaviy qimmatli qog‘ozlar bozori qatorida o'zining raqobatbardoshligini koʻrsatib kelmoqda. Mazkur maqolada islom qimmatli qog'ozlari (sukuk)ning tarixi, rivojlanish tendensiyalari, davlatlar miqyosida uni chiqarish bo'yicha yo'l-yo'riqlar kabi bir qator masalalarga bag'ishlangan tadqiqotchilarning ilmiy izlanishlari ko'rib chiqilgan. Tahlillar jamlanib, maqola so'nggida bir necha qo'shimcha takliflar berilgan.
Ўзбекистонда сўнгги пайтларда амалга оширилган солиқ ислоҳотлари инвестицияларни рағбатлантириш, истеъмолни кўпайтириш, тадбиркорликни ривожлантириш, рақобатбардошликни ошириш, тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларни жалб қилиш, норасмий секторни расмийлаштиришни рағбатлантириш, давлат инвестициялари учун даромадларни шакллантириш ва давлат инвестицияларини ривожлантириш орқали мамлакат иқтисодий ўсишига ижобий таъсир кўрсатди. Солиқ ислоҳотлари ва уларнинг турли иқтисодий кўрсаткичларга таъсирини чуқур таҳлил қилиш орқали ушбу тадқиқот Ўзбекистонда иқтисодий ўсишни таъминлашда солиқ сиёсатининг ўрни ҳақида қимматли фикрларни беради.
Ushbu maqolada xorijiy investitsiyalarning mamlakatning makroiqtisodiy barqarorligida tutgan ahamiyati, xorijiy investitsiyalarni to’g’ridan-to’g’ri jalb qilishda kuzatilayotgan muammolar, yurtimizda ohirgi yillarda barqaror iqtisodiy o’sishga erishish uchun olib borilayotgan keng ko’lamli islohotlar haqida fikr yuritiladi. Aholi jon boshiga o’zlashtirilayotgan investitsiylar miqdorini oshirish yo’llari o’rganiladi. Tahlil qismida esa makroiqtisodiy barqarorlikga ta’sir o’tkazuvchi omillar qiyosiy va tanlanma usullar orqali chuqur tahlil qilinib natijalar olinadi. Olingan kuzatish va tahlillar orqali xulosa va takliflar beriladi.
Turistik qishloqlar madaniy, ekologik va agroturizm elementlarini o‘zida mujassam etgan hududiy rivojlanishning o‘ziga xos shaklidir. Tadqiqotning maqsadi turistik qishloqlar shakllanishining nazariy asoslarini, tuzilishini, jahon tajribasini o‘rganish va ularning O‘zbekistonda rivojlanish istiqbollarini baholash uchun ekonometrik tahlilni amalga oshirishdan iborat. 2015–2023 yillar uchun foydalanilgan maʼlumotlar Stat.uz tomonidan taqdim etilgan.
Maqolada pulning kelib chiqishi, hozirgi bosqichi va u insoniyatning birinchi ixtirolaridan biri ekanligi to‘g‘risida fikr bildirilgan. Ko‘p asrlar davomida dunyoning yetakchi olimlari pulning kelib chiqishi masalasini o‘rganishdi va hozirgi kunda ham ko‘p tadqiqotlar olib bormoqdalar. Ushbu maqolada pul munosabatlarini shakllantirish bo‘yicha zamonaviy tadqiqotlar tahlil qilinadi. Muallif pul munosabatlarining rivojlanishiga bag‘ishlangan adabiyotlarni nazariy va tanqidiy tahlil qildi. O‘tkazilgan nazariy tahlillar asosida pul munosabatlarini yanada o‘zgartirish va rivojlantirish prognozi bo‘yicha xulosalar chiqarildi.
Ушбу тадқиқотнинг мақсади Ўзбекистондаги таълим хизматларининг бозорини жорий ҳолатини таҳлил қилиш, таълимнинг турли даражаларидаги давлат ва хусусий муассасаларга эътибор қаратишдир. Ушбу таҳлил Ўзбекистонда таълимнинг бугунги кундаги ҳолати ва сифати ҳамда рақобатбардошлигини оширадиган сиёсатини ишлаб чиқишда илмий аҳамиятга эга бўлиб, муаллифнинг таҳлилий мулоҳазалари келтирилган.
Ushbu natijalar umumiy moliyaviy koʻrsatkichlarni optimallashtirish va xavfni kamaytirish uchun kontekstga sezgir korporativ boshqaruv modellarini yaratish zarurligini taʼkidlaydi. Ushbu tadqiqot bir nechta boshqaruv modellari butun dunyo boʻylab banklar barqarorligiga qanday taʼsir qilishini tushunishga hissa qoʻshadi va boshqaruvni yaxshilashga intilayotgan siyosatchilar va bank menejerlariga maʼlumot beradi. Ushbu natijalar iqtisodiy samaradorlikni optimallashtirish va xavfni kamaytirish uchun korporativ boshqaruvning oʻziga xos usullariga ehtiyoj borligini taʼkidlaydi. Ushbu tadqiqot boshqaruvning turli modellari moliya institutlarining global barqarorligiga qanday taʼsir etishi haqidagi ekspert bilimlariga hissa qoʻshadi va boshqaruv tuzilmalarini yaxshilashga intilayotgan siyosatchilar va bank rahbarlariga maʼlumot beradi.
