Moliyaviy hisobot xalqaro standartlari bugungi kunda global iqtisodiyotning ajralmas qismiga aylangan. Ularning asosiy maqsadi moliyaviy hisobotlarni ishlab chiqishda yagona yondashuvni taʼminlash, xalqaro miqyosda taqqoslashni osonlashtirish va investorlar uchun shaffoflikni oshirishdir. Xalqaro moliyaviy hisobot standartlari koʻplab mamlakatlar tomonidan qabul qilingan boʻlib, bu biznes jarayonlarini muvofiqlashtirish, kompaniyalar faoliyatining samaradorligini baholash, va moliyaviy axborotni standartlashtirish uchun katta ahamiyatga ega. Shu bilan birga, hisob tizimining xalqaro standartlarga moslashishi, kompaniyalar uchun nafaqat qonuniy talablarni bajarish, balki biznes jarayonlarida raqobatbardoshlikni oshirish uchun ham muhimdir. Ushbu maqolada, moliyaviy hisobot xalqaro standartlarining hisob tizimidagi integratsiyasi, uning mohiyati va foydalari, shuningdek, joriy qilish jarayoni va xalqaro mamlakatlar tajribasi haqida soʻz yuritiladi.
Ushbu mаqolаdа bugungi kundа dunуo iqtisodiуotining integrаtsiуаlаshuvi jаrауonidа O‘zbekistondа moliуаviу hisobotning xаlqаro stаndаrtlаrigа (MHXS) o‘tishning dolzаrbligi vа аhаmiуаti hаqidа so‘z уuritilgаn. Shuningdek, BHMS аsosidа tuzilgаn moliуаviу hisobotlаrni MHXSgа muvofiq uуg‘unlаshtirish mаsаlаlаri, trаnsformаtsiуа qilish bosqiсhlаri keltirib o‘tilgаn. Hаmdа milliу stаndаrtlаr vа xаlqаro moliуаviу hisobot stаndаrtlаri o‘rtаsidаgi fаrqlаr tаhlil qilingаn.
Марказий Осиё мамлакатлари жумладан Ўзбекистон ва Қозоғистон ўртасидаги иқтисодий хамкорлигининг истиқболлари товар айрибошлаш, қўшма корхоналар, юк ташиш ҳажми, йирик кооперация лойихалари, туризм, саноат, энергетика ва қишлоқ хўжалиги соҳаларидаги ҳамкорликни кенгайтиришда мамлакатлар ўртасида бухгалтерия ҳисоби ва молиявий ҳисоботларни ҳам ўзаро интеграциясини таъминлашга қаратилган фикрлар келтириб ўтилган. Шунингдек, мамлакатимизда бухгалтерия ҳисоби ва молиявий ҳисоботни халқаро стандартларга мувофиқлаштиришда “Молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартларига ўтишнинг қўшимча чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-4611-сонли қарорида белгиланган вазифалар ижросини таъминлаш бўйича амалий ишлар, Ўзбекистон ва Қозоғистон ўртасида бухгалтерия ҳисоби тизимининг ўзаро боғлиқ ва фарқли жиҳатлари бўйича илмий хулосалар шакллантирилган.
Мақолада хўжалик юритувчи субъектларда молиявий инструмент ҳисобланадиган дебиторлик қарздорликларига молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартларини асосида шубҳали дeбиторлик қарзлари бўйича резерв ҳисобини ташкил этишни такомиллаштириш тартиби очиб берилган. Бутун дунё бўйлаб сўнгги йилларда молиявий бозорларда молиявий инструментлар хилма-хиллиги ва мураккаблиги кескин ўсиб бормоқда. Молиявий инструментлар учун бухгалтерия ҳисоби амалиётида муаммо бўлиб ҳисобланади ва шунинг учун халқаро стандартлардан кенг фойдаланиш мақсадга мувофиқ.
Ushbu ishning mavzusi Xalqaro moliyaviy hisobot standartlari (IFRS) va Buxgalteriya hisobining milliy standartlari (BHMS) boʻyicha asosiy vositalar hisobini taqqoslashga bagʻishlangan. Asosiy vositalar tashkilotning moliyaviy holatida muhim rol oʻynaydigan eng muhim uzoq muddatli aktivlardir. Tadqiqotda ikki tizim oʻrtasidagi aktivlarni hisobga olish, baholash, oʻlchash, amortizatsiya qilish va hisobdan chiqarish yondashuvlaridagi asosiy farqlar oʻrganiladi. Asosiy vositalarni qayta baholashga, eskirish usullariga, shuningdek taʼmirlash va modernizatsiyaga xarajatlarni hisobga olish yondashuvlariga alohida eʼtibor qaratilgan. Maqolada turli standartlar moliyaviy hisobot va boshqaruv qarorlarini qabul qilishga qanday taʼsir qilishi, shuningdek, bir buxgalteriya tizimidan ikkinchisiga oʻtishda qanday muhim jihatlarni hisobga olish kerakligi tahlil qilinadi. Tadqiqot turli huquqiy va iqtisodiy muhitda ishlaydigan buxgalterlar, moliya mutaxassislari va menejerlar uchun muhim boʻlgan IFRS moslashuvchanligi va cheklovlarini tahlil qilishga qaratilgan.
Мақолада Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 24 февралдаги 4611-сонли “Молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартларига ўтиш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида” қарори ижросини таъминлашга қаратилган корхоналарнинг иқтисодий фаолиятида муҳим аҳамиятга эга бўлган маблағлардан бири, товар-моддий захирларни молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартлари талаблари асосида ҳисобини ташкил этиш масалалари кенг ёритиб берилган. Хусусан, амалдаги 4-сон БҲМС “Товар-модий захиралар” номли миллий стандарт қоидаларини методологик жиҳатдан халқаро стандартларга уйғунлаштириш мақсадида илмий таклиф ва амалий тавсилар шакллантирилган.
Mazkur maqolada joriy majburiyatlarning tasnifi va ularni hisobga olish prinsiplariga qaratilgan boʻlib, majburiyatlarni aniq va toʻgʻri hisoblash, ularning moliyaviy hisobotlarda aks ettirilishini taʼminlash orqali moliyaviy axborotning ishonchliligini oshirish zarurligi taʼkidlangan. Joriy majburiyatlar hisobida qoʻllaniladigan zamonaviy usullar va ularning ahamiyati tahlil qilinib, bu jarayonlarni soddalashtirish va natijada moliyaviy tahlilni takomillashtirish yoʻllari koʻrib chiqilgan.
Lizing oluvchi korxonalarda ijara hisobining moliyaviy hisobotning xalqaro standartlari (MHXS) asosida takomillashtirilishi moliyaviy shaffoflikni oshirish, aktivlar va majburiyatlarni aniq aks ettirish hamda investitsion jozibadorlikni kuchaytirishga xizmat qiladi. MHXS 16 "Ijara" standarti asosida lizing majburiyatlarini balansda toʻgʻri aks ettirish va korxonalarning moliyaviy holatini real aks ettirish koʻrib chiqilgan.
Maqolada asosiy vositalar hisobini uslubiy va tashkiliy jihatdan takomillashtirish masalalari yoritilgan. Jumladan, asosiy vositalarni BHMS va MHXS asosida tan olish mezonlari, asosiy vositalarning kirimi, turkumlanishi, chiqib ketishi, moliyaviy hisobotlarda asosiy vositalar toʻgʻrisidagi axborotlarni to‘g‘ri yetkazib berish haqida toʻxtalib oʻtilgan.
Mazkur maqolada qishloq xo‘jaligi faoliyati hisobini takomillashtirish masalasi tadqiq qilib o‘rganilgan. Xususan, qishloq xo‘jaligi faoliyati hisobining metadologiyasini moliyaviy hisobotning xalqaro standartlari asosida takomillashtirish bilan bog‘liq nazariy, normativ-huquqiy, uslubiy va amaliy muammolar o‘rganildi. Shuningdek, ularni bartaraf etish yo‘nalishlari bo‘yicha amalga oshiriladigan nazariy, metodologik va amaliy ishlar ko‘rsatib berilgan holda xulosalar shakllantirilgan.
Ушбу мақолада харажатлар иқтисодий категорияси бўйича илмий қарашлар тадқиқи, нодавлат таълим ташкилотларида амалга ошириладиган харажатлар таркиби, ушбу харажатларни бевосита ва билвосита харажатларга таснифлаш орқали харажатлар таркибини белгилаб олиш масалалари, шунингдек, нодавлат таълим ташкилотида асосий ва қўшимча фаолият турлари бўйича амалга оширилган харажатларни бухгалтерия ҳисобида акс эттиришга оид илмий таклиф ва тавсиялар ўрин олган.
Мақолада ҳисоб сиёсатини зарурияти ва аҳамияти, уни шакллантиришга қўйилган талаблар ва унга таъсир этувчи омиллар ҳамда молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартлари асосида ҳисоб сиёсатини шакллантиришнинг методологик асослари кенг ёритиб берилган. Шунингдек, ҳисоб сиёсатини танлаш, ҳисоб баҳосидаги ўзгаришлар ва ҳисоб сиёсатини қўллаш ҳамда шакллантиришда АҚШ, Европа ва Осиё давлатларида қўлланилаётган услубиятлар, улардаги меъёрий - ҳуқуқий ҳужжатлар тадқиқ этилган. Хорижий тажрибалардан амалиётимизда қўллаш мумкин бўлган жиҳатлари юзасидан фикр-мулоҳазалар ва илмий тавсиялар берилган.
