Мазкур мақолада республикамизда хуфиёна иқтисодиётни улушини камайтиришда молиявий инструментлардан самарали фойдаланиш масалалари ҳамда солиқ органларининг солиқ тўловчилар томонидан даромадлар ҳажмини яшириш, солиқ тўлашдан бўйин товлаш схемаларидан фойдаланишнинг кенг тарқалган амалиётига қарши курашиш бўйича ишлари тарқоқ ва изчил олиб борилмаётгани солиқ интизомининг пасайишига, яширин иқтисодиёт кўламининг сақланиб қолишига ва инсофли тадбиркорлар учун бизнес юритиш шартларининг ёмонлашишини таҳлил қилиш ва натижаларини баҳолаш бўйича тадқиқот олиб борилган, уни қўллаш бўйича илмий-амалий хулоса ва таклифлар ишлаб чиқилган.

Tadqiqotda raqamli marketing usullari tijorat banklarining iqtisodiy ko'rsatkichlariga, ayniqsa bank sektorining o'zgaruvchan muhitida qanday ta'sir ko'rsatishi batafsil ko'rib chiqilgan. Tadqiqotda Oʻzbekistondagi ATIB Ipoteka bankining 18 yillik moliyaviy maʼlumotlaridan foydalangan holda raqamli marketing xarajatlarining koʻpayishi, xodimlarni rivojlantirishga investitsiyalarning ortishi va uning banklar daromadiga taʼsiri oʻrtasidagi bogʻliqligi o’rganildi. Tadqiqotda bank sohasida marketing strategiyalar ta'sirini bashorat qilish va baholash uchun VAR (Vector Autoregressive) va ARDL (Autoregressive Distributed Lag) modellari ishlab chiqildi. Natijalar raqamli marketing harajatlarining ortishi, bank ishchi xodimlariga qilingan investitsiyalarning o‘sishi va tijorat banklarining moliyaviy muvaffaqiyatlari o'rtasidagi kuchli bog'liqligi ochib berildi. Ushbu tadqiqot raqamli marketing samaradorligi bo'yicha kengroq munozaraga hissa qo'shadi va moliyaviy institutlar uchun marketing strategiyasi va inson kapitaliga sarmoya kiritish orqali iqtisodiy samaradorligini optimallashtirishga qaratilgan qimmatli tushunchalarni taqdim etadi.

Ushbu maqolada MHXS bo‘yicha qayta ijaraga olish uchun asosiy vositalarni sotish hisobi tartibi ko‘rsatilgan. Ushbu mavzuni muammosi shundan iboratki, sotib va qayta ijaraga olish masalasi O‘zbekiston amaliyotida hozir qo‘llanilmaydi va bizning amaliyotimizda yangi hisoblanadi. Mualliflar maqolada bu masalani misollar va buxgalterlik yozuvlar bilan batafsil ko‘rsatib chiqqanlar. Keltirilgan jadvallar mualliflar tomonidan ishlab chiqilgan. Moliyaviy holat va foyda va zararlar va boshqa umumiy daromadlar to‘g‘risidagi hisobotlar qisgartirilgan shaklda xalqaro amaliyotida qo‘llaniladigan shakllardan olingan. Masalani ochib berish uchun buxgalteriya hisobining ikki yoqlama usulidan foydalanilgan. Mualliflarning ilmiy va amaliy hissasi shundan iboratki muammoni o‘zbek sharoitiga moslashtirildi, jadval va hisobot shakllarida buxgalterlarga tanishtirdi.

Мамлакатимизда жиноий йўл орқали олинган даромадларни легаллаштиришга қарши курашишда банклар фаолиятини такомиллаштириш ва тадқиқ қилиш долзарб масала ҳисобланади. Мазкур мақолада банк тизими орқали жиноий йўл билан олинган даромадларни легаллаштиришнинг назарий, иқтисодий-хуқуқий жихатлари ўрганилган

Ушбу мақолада маҳаллий бюджетларни шакллантириш молиявий стратегиянинг муҳим босқичи сифатида тадқиқ этилган. Бунда, 2024 йилга мўлжалланган Жиззах вилояти маҳаллий бюджетининг даромадлари ва харажатлари тузилиши таҳлили ўтказилган. Маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг маҳаллий бюджетни шакллантиришдаги фаолияти самарадорлигини ошириш юзасидан таклифлар берилган.

Maqolada “Pensiya tizimini moliyalashtirishning amaliy tahlili” tushunchasining mazmuni va ahamiyati, pensiya jamg‘armasining daromadlari va xarajatlari, pensiya jamg’armasining moliyaviy manbalari, pensiya jamg’armasiga ta’sir etuvchi demografik, iqtisodiy, ijtimoiy omillar, davlat pensiya ta’minoti, jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti, xususiy pensiya ta’minoti, taqsimlanuvchi va aralash pensiya modellari tahlili amalga oshirilgan.

Ушбу мақолада темир йўл корхоналари фаолиятида муҳим аҳамият касб этувчи рентабеллик кўрсатгичи, унинг корхона иқтисодий-молиявий ҳолатини акс эттиришда ўрни ва бошқа кўрсаткичлар билан ўзаро боғлиқлиги таҳлил қилинди.

Мақолада сўнгги йилларда мамлакатда солиқ ва молия соҳаларида тадбиркорлик фаолиятини юритиш учун қулай шарт-шароитлар яратиш, инвестиция муҳитини яхшилаш ҳамда солиқ органларининг солиқ тўловчилар томонидан даромадлар ҳажмини яшириш, солиқ тўлашдан бўйин товлаш схемаларидан фойдаланишнинг кенг тарқалган амалиётига қарши курашиш бўйича ишлари тарқоқ ва изчил олиб борилмаётгани солиқ интизомининг пасайишига, яширин иқтисодиёт кўламининг сақланиб қолишига ва инсофли тадбиркорлар учун бизнес юритиш шартларининг ёмонлашишини таҳлил қилиш ва натижаларини баҳолаш бўйича тадқиқот олиб борилган.

Islom moliyasi sanoati 2021-yilda barqaror ravishda 17 foizga o’sib, uning jami aktivlari hajmi qariyb 4 trillion AQSh dollariga yetdi. Bu o’sish sur’atlari islom banki, sukuk, islom fondlari va boshqa moliya institutlari kabi tarmoqlar faoliyatida yaqqol ko’rindi. Ta'kidlash joizki, umumiy aktivlarning 70 foizini tashkil etuvchi islom bank ishi davlat tomonidan qo’llab-quvvatlangani, operatsion samaradorlik va kuchli talab tufayli kengaydi. Bunda sof daromad 290% ga oshgan bo’lsa, mos ravishta, aktivlarning o’rtacha rentabelligi ham o’sib bordi. Butun dunyo bo’ylab to’liq raqamli islomiy banklarning yuksalishi va LIBORga o’tish jarayoniga javoban Malayziyaning MYOR-i va Ummonning islomiy pul bozorlari vositalari sanoat innovatsiyasini yoqlab chiqdilar. Islom moliyasini rivojlantirish ko’rsatkichi (Islamic Finance Development Indicator) orqali barqarorlikni, boshqaruvni, bilim va xabardorlikni oshirishga qaratilgan sa'y-harakatlar sanoat taraqqiyotiga ishora etib, islom moliyasini doimiy o’sish va innovatsiyalar uchun yo’naltiradi.

Ushbu maqolada islomiy moliya xizmatlaridan biri bo'lgan lizing vositasini qo'llash va o'zgartirish ko'rib chiqiladi. Lizing bitimini moliyalashtirishning muhim xususiyatlarini va tegishli hisob siyosati va tartiblarini tavsiflaydi va tushuntiradi. Xususan, lizingdan islomiy moliya vositasi sifatida foydalanishda lizing shartnomasida aktivning mavjudligi, barcha tavsiflarning to‘liq ko‘rsatilishi va shartnoma shartlarining to‘liq bajarilishi muhim jihatlardan ekani alohida ta’kidlangan. Xulosa qilib aytganda, ushbu turdagi kelishuv bilan adolatli renta miqdori qarama-qarshi qiymatlarni almashish natijasida asossiz boyishga olib kelmasligi asoslanadi.

Ushbu maqolada O‘zbekiston tijorat banklarining foyda samaradorligi Stoxastik Chegara Tahlili (SFA) usuli asosida baholanadi. Tahlil 1999-2023 yillar oralig‘ida O‘zbekistonda faoliyat yuritgan tijorat banklari ma’lumotlariga asoslangan. Tadqiqot natijalari tijorat banklarining foyda samaradorligi yillar davomida ortib borganini, lekin global moliyaviy inqiroz va pandemiya davrida pasayganini ko‘rsatdi. Mulkchilik shakliga qarab, davlat banklari o‘rtacha eng yuqori foyda samaradorligiga ega bo‘lgan, xorijiy banklar esa yuqori tebranuvchanlikka ega bo‘lishiga qaramay, ba’zi yillarda eng yuqori natijalarga erishgan. Xususiy banklar va aksiyadorlik tijorat banklarining foyda samaradorligi o‘zgaruvchan bo‘lib, bozor sharoitlariga bog‘liq holda keskin tebrangan.

Ushbu maqola Oʻzbekiston tijorat banklari samaradorligini aniqlashda aktivlar rentabelligi (ROA) koʻrsatkichini tahlil qilishga bagʻishlangan. Banklar samaradorligi moliyaviy tizim barqarorligi va iqtisodiy oʻsish uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Tadqiqotda 1999-2023 yillarda mamlakat tijorat banklari faoliyati statistik maʼlumotlar asosida tahlil qilinib, banklarning mulkchilik shakliga qarab samaradorlik darajalari farqlari oʻrganildi. Davlat banklarining ROA koʻrsatkichi xususiy va xorijiy banklarga nisbatan past boʻlishi aniqlangan boʻlsa-da, xususiy banklar eng yuqori darajadagi samaradorlikni namoyish etgan. Bundan tashqari, bank faoliyatidagi beqarorlik va pandemiya taʼsiri samaradorlikka salbiy taʼsir koʻrsatgani qayd etilgan. Tadqiqot natijalari tijorat banklari faoliyatini yaxshilash va resurslardan samarali foydalanish boʻyicha amaliy tavsiyalarni ilgari suradi.

Илмий мақолада ҳозирги кундаги банклар инқирозида тижорат банклари ликвидлигига таъсир қилувчи омиллар кўриб чиқилган. Бунда, банкнинг ликвидлиги нафақат банкнинг ички, балки ташқи омилларга ҳам боғлиқдир. Шунингдек, даромад келтириш нуқтаи-назаридан ресурсларни оқилона жойлаштириши банкларнинг молиявий барқарорлигига, хусусан, ликвидлилигига ижобий таъсир қилади. Айни пайтда, банклар томонидан ажратилган кредитлар сифатининг пастлиги, муаммоли кредитлар ҳажмининг ортиши банк ликвидлилигига салбий таъсир кўрсатмоқда. Мазкур ҳолат ўз навбатида банкнинг кредит сиёсатида ҳам муайян камчиликлар мавжудлигидан далолат беради. Тижорат банки ликвидлилигини бошқаришда унга таъсир этувчи омилларни доимий кузатув объектига айлантирган ҳолда, уларнинг салбий таъсирини бартараф этиш юзасидан таъсирчан чоралар кўриш мақсадга мувофиқ саналади.

Islom moliyasi sanoati 2021-yilda barqaror ravishda 17 foizga o’sib, uning jami aktivlari hajmi qariyb 4 trillion AQSh dollariga yetdi. Bu o’sish sur’atlari islom banki, sukuk, islom fondlari va boshqa moliya institutlari kabi tarmoqlar faoliyatida yaqqol ko’rindi. Ta'kidlash joizki, umumiy aktivlarning 70 foizini tashkil etuvchi islom bank ishi davlat tomonidan qo’llab-quvvatlangani, operatsion samaradorlik va kuchli talab tufayli kengaydi. Bunda sof daromad 290% ga oshgan bo’lsa, mos ravishta, aktivlarning o’rtacha rentabelligi ham o’sib bordi. Butun dunyo bo’ylab to’liq raqamli islomiy banklarning yuksalishi va LIBORga o’tish jarayoniga javoban Malayziyaning MYOR-i va Ummonning islomiy pul bozorlari vositalari sanoat innovatsiyasini yoqlab chiqdilar. Islom moliyasini rivojlantirish ko’rsatkichi (Islamic Finance Development Indicator) orqali barqarorlikni, boshqaruvni, bilim va xabardorlikni oshirishga qaratilgan sa'y-harakatlar sanoat taraqqiyotiga ishora etib, islom moliyasini doimiy o’sish va innovatsiyalar uchun yo’naltiradi.

Ushbu maqolada inflyatsiyaning aholining xarid qobiliyatiga ta'siri, shuningdek, bu jarayonning turli ijtimoiy guruhlarning uy xo'jaliklari uchun oqibatlari ko'rib chiqiladi. Mavjud adabiyotlar tahlili va o‘zimizning tadqiqotimiz asosida inflyatsiyaning asosiy sabablari, uning fuqarolarning real daromadlariga ta’siri va iste’mol shakllarining o‘zgarishi aniqlandi. Maqolada, shuningdek, inflyatsiyaning salbiy oqibatlaridan davlat tomonidan ham, individual darajada ham himoya qilish choralari taklif etiladi. Tadqiqot natijalari inflyatsiya mexanizmlarini va uning uy xo'jaliklari iqtisodiyotiga ta'sirini tushunish muhimligini ta'kidlaydi, shuningdek, inflyatsiya jarayonlari bilan bog'liq risklarni minimallashtirishga yordam beradigan strategiyalarni amalga oshirishni tavsiya qiladi.

Ushbu ilmiy maqola avtomobil transporti korxonalarining iqtisodiy jihatlarini, daromad va foyda, uning turlari hamda avtotransport korxonalarida rentabellikni aniqlashga qaratilgan. U operatsion samaradorlik, xarajatlarni boshqarish va daromadlarni optimallashtirish kabi foyda shakllanishiga ta'sir qiluvchi turli omillarni o'rganadi. Bundan tashqari, u moliyaviy va operatsion istiqbollarni hisobga olgan holda ushbu korxonalarda ishlab chiqarish rentabelligini baholash uchun qo'llaniladigan ko'rsatkichlar va usullarni o'rganadi.

Мазкур мақола мамлакатимизда фаолият юритаётган турли мулкчилик шаклидаги хўжалик юритувчи субъектларда товар-моддий захиралар билан боғлиқ муносабатларни бухгалтерия ҳисобида акс эттиришнинг назарий асосларига бағишланади. Хўжалик юритувчи субъектлардаги товар-моддий захираларнинг турлари, уларни бухгалтерия ҳисобида ҳисобга олишда бухгалтернинг асосий вазифалари, шунингдек, инвентаризация ҳолати ҳамда уларнинг сақланиши устидан ички назоратнинг ўрнатилганлиги бўйича фиклар ёритиб берилган. Ушбу вазифаларни бажариш учун биринчи навбатда бирламчи бухгалтерия маълумотларидан, синтетик ва аналитик ҳисоб регистрларидан фойдаланиш бўйича таклиф ҳамда тавсиялар ишлаб чиқилган. Бу эса хўжалик юритувчи субъектларда товар-моддий захиралар ҳисобини ташкил этишдаги бир қанча муаммоларни бартараф этиб, молиявий ҳисобот маълумотларининг ҳаққонийлик даражасини оиширишга хизмат қилади.

Ушбу мақолада нодавлат нотижорат ташкилотларида (ННТ) ички аудитни ташкил этиш ва уни ўтказишнинг муаммолари жиҳатлари, ички аудитнинг мақсади ва вазифалари, ННТ фаолиятида ички аудитни ўтказиш босқичлари ва унга қўйилган талабларни бажариш ечимлари ёритилган. Шунингдек, ННТда ички аудит жараёнида аниқланган камчиликлар ва хатоларни бартараф этиш бўйича тавсиялар берилган. Бунинг натижасида ННТда ички аудит натижалари буйича кузатув кенгашига ички аудит ҳисоботи таркиби ва уни тузишнинг услубиёти таклиф қилинган